Wie wegkijkt van Gaza heeft niets geleerd van de Holocaust

Het lijden van het ene volk mag niet gebruikt worden om het lijden van een ander volk te negeren, laat staan te rechtvaardigen.

De vernietigingskampen van de nazi’s zijn het ijzingwekkende symbool van industriële genocide, van totale ontmenselijking. Wanneer een naam als Auschwitz valt, is dat nooit lichtzinnig. Het roept herinneringen op aan het diepste morele failliet van de mensheid. Daarom is het begrijpelijk dat elke vergelijking met deze historische gruwel gevoelig ligt en vaak, en meestal terecht, wordt afgewezen als ongepast of ongeldig. Dat neemt niet weg dat het nodig is om te benoemen waarom Gaza momenteel met recht het grootste vernietigingskamp ter wereld genoemd kan worden.

Laat het vanaf het begin duidelijk zijn: dit is geen 1-op-1 vergelijking tussen de Holocaust en het lot van de Palestijnen. De schaal, intentie en methodiek van de nazi’s zijn uniek in hun gruwel. Maar dat wil niet zeggen dat er geen parallellen te trekken zijn tussen de manier waarop de Joden systematisch werden ontmenselijkt en opgesloten, en hoe de Palestijnen vandaag de dag door het Israëlische staatsapparaat worden behandeld. Wie dit ontkent, sluit de ogen voor structureel onrecht.

Gaza is een strook land van 365 km2: kleiner dan Texel en met meer dan 2 miljoen inwoners. Sinds 2007 wordt het gebied feitelijk volledig belegerd. Israël controleert de grenzen, het luchtruim, de territoriale wateren, de toegang tot goederen, brandstof en medicijnen. Zelfs de calorie-inname van de bevolking werd in Israëlische militaire documenten ooit minutieus berekend, om te zorgen dat men zou lijden maar net niet zou sterven. Dat is geen veiligheid, zoals Israël blijft volhouden, maar sociale controle door ontbering. Een collectieve strafmaatregel die elk begrip van proportionaliteit tart.

Zoals de nazi’s in de jaren '30 Joden uit het publieke leven verbanden, economische middelen ontnamen en hen opsloten in getto’s, zo zien we ook in Gaza een systeem dat fundamenteel draait om uitsluiting, segregatie en controle. In beide gevallen is er sprake van een proces van dehumanisering: de ander wordt niet langer gezien als burger, of zelfs als mens, maar als last, als dreiging, als besmetting. In zulke systemen wordt het geweld dat volgt haast vanzelfsprekend. In de nazi-kampen was het moord. In Gaza is het herhaald, systematisch bombarderen, het ontnemen van water, voedsel en medische zorg. Tenminste, dat was het. Sinds de Hamas-aanslag op 7 oktober 2023 kunnen we ook in Gaza spreken van een totale vernietiging, en dus moord.

“Concentratiekamp” is een term die lang voor de Holocaust al werd gebruikt, onder andere voor de kampen van de Britten in Zuid-Afrika. De essentie van een concentratiekamp is niet het bestaan van gaskamers, maar de opsluiting van een bevolkingsgroep op basis van wie ze zijn, niet wat ze doen. In die zin voldoet Gaza aan een akelige definitie: het is een plek waar een hele bevolking - kinderen, ouderen, zieken - is opgesloten, zonder bewegingsvrijheid, zonder democratische vertegenwoordiging, zonder veiligheid. Dat het kamp geen prikkeldraad maar drones en tanks als omheining heeft, maakt het niet minder echt.

De weigering om parallellen te trekken, komt vaak voort uit het (wederom, terechte) verlangen om de Holocaust uniek te houden. Maar uniciteit mag geen excuus zijn voor blindheid. Het lijden van het ene volk mag niet gebruikt worden om het lijden van een ander volk te negeren, laat staan te rechtvaardigen. Wie werkelijk leert van de gruwelen van kampen als Auschwitz, Treblinka en Dachau, doet dat niet alleen uit eerbied voor de slachtoffers, maar ook om nieuwe vormen van georganiseerde ontmenselijking te herkennen en te veroordelen.

De vergelijking met de vernietigingskampen van weleer is pijnlijk. Maar dat is precies het punt. Het moet pijn doen. Het moet ons dwingen om nauwkeuriger te kijken, voorbij defensieve reflexen. Niet omdat Gaza is als de Duitse vernietigingskampen, maar omdat het ons confronteert met dezelfde morele test: wat doen wij wanneer een volk systematisch de dood in wordt gejaagd, in een kooi waaruit geen ontsnapping mogelijk is?