Wie wint er als wij elkaar verliezen?

In het publieke debat wijzen we steeds vaker naar elkaar. Statushouders zouden de woningcrisis veroorzaken. Migranten zouden de oorzaak zijn van meer onveiligheid en overlast. Uitkeringsgerechtigden zouden het systeem misbruiken. Klimaatactivisten zouden de welvaart bedreigen. Maar hoe meer we naar elkaar wijzen, hoe stiller het blijft rond wie echt profiteert en werkelijk verantwoordelijk is voor onze maatschappelijke problemen.

Die toenemende polarisatie is geen toeval, maar een politiek instrument. Burgers worden tegenover elkaar gezet, starter versus statushouder, migrant versus gevestigde bewoner, werkend versus uitkeringsgerechtigd, klimaatactivist versus automobilist. Ondertussen onttrekken grote geldbezitters, multinationals en vervuilende industrieën zich grotendeels aan hun financiële, sociale en ecologische verantwoordelijkheid.

Wonen
Neem de woningcrisis, die vaak wordt toegeschreven aan migratie. Volgens het CBS kregen in 2022 ongeveer 11.000 statushouders een sociale huurwoning toegewezen. Dat was slechts 7% van alle vrijgekomen sociale huurwoningen dat jaar. De werkelijke oorzaak ligt in politieke keuzes. Jarenlang is er te weinig geïnvesteerd in woningbouw. Tussen 2015 en 2025 groeide het woningtekort naar ongeveer 396.000 woningen. Ongeveer 300.000 van deze woningen zijn sociale huurwoningen.

Beleggers en projectontwikkelaars hebben steeds vaker de regie over de woningbouw. Hun focus ligt op dure appartementen en koopwoningen met hoge winstmarges, niet op betaalbare woningen. Volgens Follow the Money is het aanbod van betaalbare koopwoningen in Nederland sinds 2014 met meer dan de helft afgenomen. Ook de druk op de middenhuur neemt toe. Wonen is steeds meer een verdienmodel geworden en steeds minder een grondrecht.

Om het tekort te verkleinen, moet Nederland elk jaar 100.000 woningen bouwen. Momenteel worden er slechts zo'n 70.000 woningen per jaar gerealiseerd. Een groot deel daarvan is onbetaalbaar voor middeninkomens. Volgens Aedes bouwden woningcorporaties in 2023 nog geen 18.000 sociale huurwoningen. Starters en statushouders worden tegen elkaar uitgespeeld. Een tegenstelling die afleidt van falend beleid. Want de werkelijke oorzaak ligt in decennia van onder investering en marktwerking.

Veiligheid
Ook het gevoel van veiligheid bepaalt hoe we naar elkaar kijken. Politici spreken over meer onveiligheid en overlast door migranten. De cijfers laten echter al jaren een ander beeld zien. Volgens het CBS is het aantal misdrijven van 2005 tot 2023 met ongeveer 60% afgenomen. Het aandeel migranten in de criminaliteitscijfers is relatief stabiel en voor sommige groepen licht gedaald. Verschillen hangen bovendien vaak samen met sociaaleconomische omstandigheden. Toch blijft het beeld van ‘de ander’ als bedreiging hardnekkig bestaan. Door migranten en gevestigde bewoners tegenover elkaar te zetten, wordt de aandacht afgeleid van structurele ongelijkheid en beleidsfalen.

Belastingen
Neem de belastingdruk. Wie werkt, betaalt relatief veel. Wie bezit, veel minder. Inkomen uit vermogen wordt veel lager belast dan inkomen uit arbeid. Daardoor loopt de Nederlandse staat jaarlijks ongeveer 20 miljard euro aan belastinginkomsten mis.

Volgens schattingen van Oxfam Novib helpt Nederland buitenlandse multinationals om jaarlijks 50-70 miljard euro winst onbelast te houden. Dit gebeurt via brievenbusfirma’s, royalty-routes en gunstige belastingverdragen.

De uitgaven aan werkloosheidsuitkeringen en bijstand zijn samen goed voor ongeveer 8,8 miljard euro per jaar. Dit is slechts een fractie van de rijksbegroting. Terwijl werkenden en uitkeringsgerechtigden tegen elkaar worden uitgespeeld, blijft het stil rond wie echt profiteert.

Klimaat
Op klimaatgebied zien we een vergelijkbaar patroon. Politici zorgen regelmatig voor verwarring over de klimaatcrisis, door het te bagatelliseren of klimaatregels als te streng neer te zetten. Dit gebeurt terwijl de wetenschap juist glashelder is. De aarde warmt op door menselijk toedoen en ingrijpen is onvermijdelijk. Toch kiezen veel politici ervoor die boodschap te negeren of verdacht te maken. Hierdoor raken burgers verdeeld. De een vindt dat er onmiddellijk ingegrepen moet worden. De ander denkt dat het allemaal wel meevalt. Ondertussen profiteren vervuilende industrieën van deze verdeeldheid. Tientallen miljarden winst blijven onaangetast.

Conclusie
Politici spelen in op angst en misleiding, waardoor burgers verdeeld raken. Zo blijft het in het publieke debat stil over wie echt profiteert en werkelijk verantwoordelijk is voor onze maatschappelijke problemen. Polarisatie beschermt de status quo. Maar dat hoeft niet zo te blijven.

Als we de wortels van polarisatie begrijpen, ontstaat ruimte voor verandering. Laten we elkaar weer opzoeken, kritischer zijn op berichtgeving over elkaar en ons baseren op feiten en cijfers in plaats van op angst en aannames.

Verandering begint niet met angst, maar met verbinding.