Wij zijn aan zet: het antwoord op populisme is het heroveren van ons burgerschap

Dit opiniestuk is een verkorte versie van de lezing die GroenLinks-PvdA Kamerlid en klimaatwoordvoerder Suzanne Kröger gaf op 3 maart genaamd ‘‘Wij zijn aan zet! Over klimaatrechtvaardigheid en hoe we ons burgerschap kunnen heroveren’

De afbraak van onze publieke voorzieningen -van sociale huur tot openbaar vervoer- is een vruchtbare voedingsbodem gebleken voor rechts populisme. In de afgelopen decennia zijn we steeds meer in de rol van consument geduwd. We zijn beroofd van het idee dat we als collectief wel degelijk in staat zijn om maatschappelijke verandering tot stand te brengen. Rechts populisme biedt zondebokpolitiek als antwoord op de uitverkoop van onze sociale grondrechten. Maar juist die rancune politiek staat haaks op wat we nu zo hard nodig hebben: de kracht van het collectief en de herovering van ons burgerschap.

We zitten middenin een existentiële crisis: de klimaatcrisis. Die pakken we niet aan als burgers zijn gereduceerd tot consumenten. Als de optelsom van al onze individuele transacties op de markt het verschil moet gaan maken. Of als we de vraag of onze planeet leefbaar blijft, overlaten aan de vrije markt.

We hebben gezien hoe onrechtvaardig klimaatbeleid uit kan pakken als er geen overheid is die zorgt dat iedereen mee kan doen. Zoals de isolatiesubsidies die alleen bij een rijke bovenlaag met koophuis terechtkwamen, terwijl juist de mensen in sociale huurwoningen gebukt gingen onder een torenhoge energierekening. Groene politiek zonder rode waarborgen -waar vaak geen politieke meerderheid voor is- pakt onrechtvaardig uit en ondermijnt het draagvlak. Dat is een harde les voor iedereen met een groot hart voor het klimaat. Zonder voldoende oog voor klimaatrechtvaardigheid kan ambitieus klimaatbeleid de kunstmest worden op de voedingsbodem voor populistisch rechts.

Groene maatregelen moeten een stevig sociaal fundament hebben. Een beter milieu begint niet bij jezelf, maar bij onszelf. Niet bij ons als een collectie van individuele consumenten, maar bij ons als collectief van georganiseerde burgers. Daarom vraagt deze tijd om klimaatburgerschap. Burgerschap gestoeld op het collectief, als antwoord op het doorgeslagen individualistisch marktdenken.

De overheid gaat naast haar burgers staan om samen te bouwen aan de publieke voorzieningen die we nodig hebben hebben voor een groene toekomst. Niet miljarden aan fossiele subsidies en belastingvoordelen naar de grote bedrijven, maar investeren in goed openbaar vervoer en betaalbare goed geïsoleerde woningen. Zonnepanelen op alle daken, elektrische deelauto’s zodat iedereen in de wijk toegang heeft tot betaalbaar vervoer en een betaalbaar warmtesysteem in publieke handen. Een systeem waarbij eigenaarschap zoveel mogelijk weer bij ‘we, the citizens’ komt te liggen. Bij burgers in coöperaties, samen met lokale overheden.

Dit is een opdracht voor onze rood-groene beweging.  De WRR schreef in haar rapport terecht dat veel mensen het gevoel van grip zijn kwijt geraakt. De burger is vervreemd van een overheid die onveilig en onbetrouwbaar is gebleken met de toeslagenaffaire als dieptepunt. Die angst en onzekerheid wordt alleen maar versterkt door de grote veranderingen die de klimaatcrisis -én het klimaatbeleid om die crisis te voorkomen- met zich mee brengen.

De reactie van populistisch rechts is ontkenning. Het verdacht maken van de klimaatwetenschap. Het belemmeren van de rechtsgang voor organisaties en individuen die opkomen voor het klimaat en de leefbaarheid van de planeet. Voor zo’n politiek is de vrije, open samenleving met stevige maatschappelijke organisaties en burgers die weerwoord bieden geen oplossing maar een bedreiging. Dat is een gevaarlijk, glibberig pad dat uiteindelijk onze democratie ondermijnt.

Ons antwoord is het verstevigen van burgerschap en het bouwen aan een stevig sociaal fundament. Het grijpt terug naar de collectieve actie waar onze democratie op is gebouwd. Van arbeiders die samen de sociale grondrechten van onze verzorgingsstaat voor elkaar knokten. Van vrouwen die samen opkwamen voor hun rechten tegen alle machten en krachten in. Zelfs ons land is letterlijk gecreëerd door mensen die samen in actie kwamen in de strijd tegen het water.

In deze tijd van klimaatcrisis moeten we weer terug grijpen op deze eeuwenoude traditie van sterke collectieven die zorgen voor elkaar en onze toekomst.