Wilders zei in het debat duidelijk wat hij wil en niemand schrok

Woensdag tijdens het debat over de val van zijn kabinet maakte Wilders weer eens klip en klaar duidelijk hoe hij wil regeren: door alles wat hem niet zint of wat hem in de weg staat gewoonweg opzij te schuiven. Met alles bedoel ik wetgeving. Hij wil wetten niet veranderen of afschaffen, wat nu eenmaal de taak is van volksvertegenwoordigers, hij wil ze naar eigen wens kunnen negeren. Het democratische proces interesseert hem geen ene moer.

Dat wisten we natuurlijk al eerder. Zo is hij tot in hoogste instantie veroordeeld wegens het beledigen van bevolkingsgroepen, op basis van een wet die na de Tweede Wereldoorlog is ingevoerd om nazipraktijken te voorkomen, maar weigert hij nog steeds schuld te erkennen. De wet bestaat voor hem niet als het hem niet uitkomt.

Het is het gedrag van een dictator en de Grondwet is precies bedoeld om ons tegen dit soort types te beschermen. Maar net als zijn grote voorbeelden Trump en Orbán heeft hij lak aan de grondwet. Gek genoeg komt dat in de berichtgeving amper aan bod. Het is een realiteit die ‘neutrale’ journalisten liever negeren omdat ze anders positie moeten innemen. En rechtse politici hebben het er niet over vanuit dezelfde overweging. We zijn een groen, groen knollenland met parmantige angsthazen.

Ik moest onwillekeurig aan het debat terugdenken toen ik een dag later in de Utrechtse Schouwburg de voorstelling ‘Tegen de wet’ zag. Daarin speelt theatermaker Bo Tarenskeen een mensenrechtenadvocaat die een openbaar gesprek voert met de conservatieve rechtsfilosoof Carl Schmitt (1888-1985). Schmitt was een belangrijke juridische architect van de nazi’s. Hij wordt wel de ‘kroonjurist’ genoemd. Na de oorlog wist hij aan vervolging te ontkomen en trachtte hij - tevergeefs - gerehabiliteerd te worden. Spijt heeft hij nooit betuigd. Zo zit Schmitt, overtuigend gespeeld door Hans Dagelet, als een nogal pedante oude heer die zich vast blijft klampen aan zijn eigen gelijk, tegenover de interviewer. Ik vond het een beetje de nazi-versie van Paul Cliteur, als je daarbij nog van een versie kunt spreken.

Het gesprek begint beschaafd maar er sijpelen steeds meer gruwelijkheden doorheen. Hij prijst bijvoorbeeld zijn joodse collega’s -‘briljant’ - maar vindt het ook een logische zaak dat ze zijn vergast. Nee tegen joden heeft hij natuurlijk niets maar wel 'tegen het idee van het jood zijn'. Waar kennen we dat van? 'Ik heb niks tegen moslims maar wel tegen de islam' roept de leider van de - nog - populairste partij van Nederland regelmatig. In het theaterstuk gaat het allemaal in nette bewoordingen, zoals ooit in De Balie academische rechtsextremisten keurig zaten te bespreken hoe ze alle moslims zouden gaan deporteren. Ik moest er in de zaal ineens aan terugdenken.

In het publieke debat wordt extreemrechts vaak geportretteerd als een reactie op links. Uit het theaterstuk werd me duidelijk dat de fascisten veel meer een reactie op het liberalisme zijn. Ze verafschuwen de vrijheid en het respect voor het individu. De enige vrijheid die ze willen is hun eigen vrijheid, het enige relevante individu zijn zijzelf. Ze noemden zich niet voor niets het Herrenvolk, dat wil zeggen: gemaakt om over anderen te heersen.

De voorstelling was ook bijzonder omdat in het theater de ongrijpbare onderstroom van gevoelens waarop de ideeën van het fascisme gebouwd zijn, bijna tastbaar werd. Een diep en duister gevoel van rancune maar ook een geworteld egocentrisme. Bij fascisten draait alles om hun eigen ego, terwijl het bij het liberalisme juist draait om het ego van alle mensen. Ego's aller landen verenigt u, luidt de strijdkreet van de ware liberaal.

Schmitt keert zich in het gesprek ook tegen mensenrechten. Hij vindt het een fout idee dat ieder mens een set gelijke basisrechten heeft die overal - universeel - gelden. De mensenrechten zijn na de Tweede Wereldoorlog omarmd omdat ze herhaling van het fascisme moeten voorkomen. Dat er in de praktijk nogal hypocriet mee wordt omgesprongen - hoorde ik iemand Gaza! roepen? - leidt tot een hoop cynisme maar vergeet niet dat we geen ander houvast hebben. Schaf het principe van mensenrechten af en je geeft duivelse krachten vrij spel. Je raadt nooit welke politicus er van af wil….

Het stuk laat ook zien hoe liberalen in de fuik van de fascist lopen. Door alles te zien als ideeën die in alle vrijheid besproken moeten kunnen worden. Alsof je een leeuw aan tafel uitnodigt omdat hij immers ook van lamsvlees houdt, zonder te willen beseffen dat je zelf voor hem ook een maaltje bent. Het is een voorstelling die Yesilgöz zou moeten zien maar ik vrees dat die niet aan haar besteed is omdat de inhoud niet in een one liner past.

Daarbij deed zich woensdag in het Kamerdebat nog iets alarmerends voor. Wilders schetste, toen het ging over de genocide die Israël aan het uitvoeren is, als verdediging zijn grote angstbeeld. 'Als Jeruzalem valt, dan valt daarna Athene en daarna Parijs', riep hij op luide toon. Ik denk dat het echt zijn overtuiging en angst is. Hij ziet het conflict als een godsdienstoorlog tussen joden en christenen aan de ene kant en moslims aan de andere. Het is het wereldbeeld van niemand anders dan Osama bin Laden dat hij omarmd heeft.

Als je er zo naar kijkt wordt de oorlog een heel andere strijd dan een vrijheidsstrijd van Palestijnen. En dat is levensgevaarlijk. Laat me dat uitleggen. Nu Europa weer door het Russisch imperialisme bedreigd wordt, zien we dat als de verantwoordelijkheid van Poetin, niet van de individuele Russen. De willekeurige Russische burger is niet de vijand. We kunnen net zo met argusogen naar de Verenigde Staten kijken vanwege Trump, maar niet omdat we bang zouden zijn voor individuele Amerikanen.

Als je naar een oorlog kijkt met de benadering waar Wilders voor kiest dan kan je zo niet denken. Er is geen immers islamitische Trump of Poetin, domweg omdat de islam nu eenmaal geen grootmacht is als Rusland, de VS of China maar een religie die door miljarden individuen op zeer uiteenlopende wijzen beleefd wordt. Het is geen geopolitieke macht die je kunt verslaan, zelfs geen homogene cultuur. Om er een oorlog tegen te voeren moet je alle moslims, ongeacht hun daden, tot vijand bestempelen. Ook al zeg je net als Wilders dat het alleen om de islam gaat. Want een moslim zonder islam is geen moslim. De angst van Wilders betreft tocht echt de moslims, hij ziet hen als een bedreiging, een woeste horde die de wereld wil veroveren. Dat is zoals de nazi’s over de joden dachten. We weten waar het toe leidde. Alleen de VVD denkt dat het wel mee zal vallen.