Zonder scherpe journalistiek verliest de macht haar tegenkracht

De werkelijkheid, die schuurt en wringt, blijft onderbelicht.

Toen ik als jonge journalist begon, was het principe helder: de pers is de waakhond van de democratie. De macht moest bevraagd, ontleed, bekritiseerd worden. Vijftien jaar later zie ik een andere realiteit. De waakhond is steeds vaker een keffend kijkcijferkanon geworden.

Dat ligt niet aan onwil of luiheid van journalisten, maar aan de logica van het systeem. Nieuws moet ‘werken’: het moet clicks opleveren, viraal gaan, concurreren met entertainment. En dus worden politieke keuzes gereduceerd tot botsende meningen, complex beleid vertaald in simpele headlines als ‘onwil van bestuur’ of ‘burgers boos’. De werkelijkheid, die schuurt en wringt, blijft onderbelicht.

In Friesland zagen we dat recent bij het debat over stikstof, landbouw en de toekomst van de regio. Gemeenteraden en Provinciale Staten voerden inhoudelijke debatten over bestaanszekerheid en milieu, maar de media brachten vooral strijd: boeren versus bestuur, actievoerders versus elite. De nuance verdween.

Dat is geen toeval, maar gevolg van structurele verschuivingen. Lokale en regionale redacties staan onder druk. Journalistieke autonomie maakt plaats voor formatdenken en algoritmes. Wie het verhaal als eerste brengt – liefst met een quote van een boze burger – wint. De politieke communicatie speelt daar handig op in. Kamerleden posten hun spin vooraf, gemeenten leveren perfect gepolijste boodschappen aan, en kritische vragen worden omzeild.

Intussen vragen we ons af waarom mensen zich afkeren van de politiek. Waarom het vertrouwen verdampt. Waarom desinformatie zo makkelijk terrein wint. Het antwoord ligt deels bij onszelf. Als journalistiek geen tegenmacht meer durft te zijn, verliest de macht haar spiegel – en daarmee haar controle.

Daarom zeg ik: leer jonge journalisten niet alleen hoe ze verhalen moeten schrijven, maar hoe ze macht moeten bevragen. Leer ze dat hun taak niet is om gelijk te geven of te entertainen, maar om ruimte te maken voor waarheidsvinding. En leer redacties dat bereik belangrijk is, maar geen vervanging voor maatschappelijke relevantie.

De democratie begint met zicht op de macht. En dat zicht verdwijnt als we de media alleen nog afrekenen op bereik.