Zorgelijk: partijen breken massaal de rechtsstaat af, alleen links houdt stand

De Nederlandse Orde van Advocaten trekt aan de bel over een zorgwekkende verschuiving in de Nederlandse politiek. Voor de vijfde keer liet de Orde verkiezingsprogramma's doorlichten op rechtsstatelijkheid. Maar liefst twaalf van de vijftien partijen doen voorstellen die botsen met fundamentele rechtsstatelijke principes. In 2012 waren dat er nog maar twee. PVV (30 rode plannen), Forum voor Democratie (33) en JA21 (14) voeren de democratiebedreigende lijst aan, gevolgd door SGP (13), BBB (13) en de VVD (9). Alleen de linkse partijen GroenLinks-PvdA, Volt en de Partij voor de Dieren blijven volledig binnen de rechtsstatelijke lijnen. Dat meldt de Volkskrant.

Ook zogenaamde middenpartijen als CDA en D66 krijgen rode kaarten. Het CDA wil bijvoorbeeld asielprocedures buiten de EU afhandelen, wat in strijd is met het non-refoulement-beginsel, een basisbeginsel van internationaal recht dat een verbod oplegt aan een land dat asielzoekers of vluchtelingen ontvangt, om deze personen terug te sturen naar een land waar zij vervolging te vrezen hebben. D66's voorstel voor anonieme aangiftes ondermijnt het recht op een eerlijk proces.

De chronisch liegende VVD-leider Dilan Yeşilgöz reageert zoals gebruikelijk door wild en woest om zich heen te slaan. Haar partij heeft behalve negen ronduit anti-rechtsstatelijke plannen ook nog negentien risicovolle voorstellen, waaronder het afknijpen van subsidies voor organisaties die de staat aanklagen. Yeşilgöz noemt het oordeel van de juristen 'belachelijk' en een 'mening', en zegt juist 'trots' te zijn op de plannen van haar partij die een functionerende democratie om zeep helpen. Yeşilgöz verwijt de Orde het begrip 'anti-rechtsstatelijk' uit te hollen en wordt naar eigen zeggen 'pissig' van advocaten die 'van een afstandje' komen met 'rapporten met kleurtjes en dingetjes', terwijl er een 'reële strijd op straat' woedt.

Hoogleraar Elaine Mak, die de onafhankelijke commissie voorzat, weerspreekt de suggestie dat het om subjectieve meningen gaat, zoals Yeşilgöz liegt. De toets is gebaseerd op geldende verdragen, wetgeving en rechtsstatelijke beginselen, en wordt al dertien jaar op dezelfde manier uitgevoerd. Opvallend is vooral hoe breed de erosie zich manifesteert: asielplannen botsen massaal met internationale verplichtingen, discriminatoire uitlatingen over moslims zijn gemeengoed geworden, en voorstellen om bezwaarprocedures in te perken bedreigen de rechtsbescherming van burgers. JA21 springt er negatief uit: veertien rode voorstellen en niet één plan dat de rechtsstaat versterkt, een twijfelachtige eer die de Forum voor Democratie-splinterpartij alleen met de extreemrechtse eenmanspartij PVV van Geert Wilders deelt.

De kloof die de advocatenorde blootlegt toont ook aan hoe Nederlanders naar de rechtsstaat kijken. Uit onderzoek van Ipsos I&O blijkt dat aanhangers van juist die partijen die het slechtst scoren – FVD, PVV, BBB, JA21 en SGP – het beschermen van de rechtsstaat het minst belangrijk vinden. Tegelijk waarschuwt de Orde dat het dubbeldemissionaire kabinet-Schoof meerdere voorstellen heeft doorgezet die als schadelijk voor de rechtsstaat waren bestempeld, en steeds vaker kritische adviezen van de Raad van State naast zich neerlegt. Oftwel, het meest extreemrechtse kabinet sinds de Tweede Wereldoorlog probeert "normaal te maken wat niet normaal is", een ontwikkeling die volgens de commissie 'haaks staat op een noodzakelijke rechtsstatelijke cultuur'.