Hoe veilig zijn wij in het nieuwe technologische tijdperk?

Langzaam maar zeker geeft iedereen steeds meer informatie weg. Aan Facebook, via de slimme thermostaat, via je zoekgedrag op Google en binnenkort via je smart home. Het steeds meer wegvallen van privacy en onduidelijkheid over wat en hoe data over personen verzameld wordt, lijkt de grootste spil te zijn in de angst van mensen tegenover de snelle technologische ontwikkelingen van nu. Maar niet alleen privacy, maar zelfs meerdere mensenrechten worden stelselmatig overtreden of bedreigd door het robottijdperk. Om de veranderende samenleving hier bestand tegen te maken, moeten er zelfs nieuwe mensenrechten komen. Dat stelt onderzoekinstituut Rathenau in een recent gepubliceerd onderzoek.

Grijs gebied
“De digitale wereld en de echte wereld schuiven steeds meer in elkaar. Dat is iets moois, maar de markten en rechten zijn hierdoor verstoord”, zegt Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut. “De afgelopen jaren hebben we de vrijheid en voordelen die technologie met zich meebrengt zorgeloos omarmd. Met als gevolg dat er een groot grijs gebied is ontstaan en onze data door vele handen gaat.”

Publieke functie
Het Rathenau instituut bekritiseert de gevolgen van innovaties als internet of things, kunstmatige intelligentie en augmented reality, maar keurt ze niet af. “We zijn voor innovatie en omarmen alle mogelijkheden die het biedt in het dagelijks leven. Wat daarbij wel van belang is, is dat er ook een zorgplicht komt voor virtuele producten in de echte wereld. Uber, WhatsApp, Facebook; allemaal hebben ze een publieke functie dus moeten ze zich daar ook naar gedragen in hun beleid en hoe ze omgaan met onze data.”

Meer macht naar waakhonden
Niet alleen voor bedrijven is het tijd voor actie, zegt Peters. Voor consumenten is het belangrijk dat ze bewuster worden. “Consumenten moeten letten op het feit dat hun rechten in deze tijd niet zomaar geborgen zijn. Het is natuurlijk niet doenlijk om alles aan slimme apparatuur of diensten hierop te controleren, maar belangrijk is dat men zich hiervan wel bewust wordt”, aldus Peters. Volgens haar is het niet de taak van de consument om het te controleren, maar moeten instanties als de Autoriteit Consument en Markt (ACM), de Consumentenbond en privacywaakhonden meer actie ondernemen en macht pakken in deze discussie. “Een valkuil daarbij is dat de focus te erg ligt op privacy, terwijl het veel meer mensenrechten aantast.”

Grootschalige overtreding mensenrechten
Het nieuwe technologische tijdperk dat we nu instappen, kan volgens het onderzoek namelijk vele mensenrechten ondermijnen als er niks gebeurt. “We hebben het omarmd, maar wat zijn we nou eigenlijk aan het doen? Die vraag rijst momenteel op. Het recht op privacy, eigendom, eerbiediging van privéleven, vrijheid van meningsuiting en het aansprakelijkheidsrecht zijn slechts enkele rechten die bedreigd worden of waarvan wij denken dat ze al grootschalig worden overtreden”, besluit Peters. “Wat wij willen is dat bijvoorbeeld duidelijk wordt wie er aansprakelijk is, als een zelfrijdende auto een ongeluk veroorzaakt. Of hoe een zorgrobot omgaat met persoonlijke informatie. Een huisarts heeft namelijk beroepsgeheim, een apparaat niet.”

Nieuwe mensenrechten
Om het gat in de mensenrechten te dichten door de technologische ontwikkelingen, moeten de huidige mensenrechten duidelijk aangescherpt worden. Maar het Rathenau Instituut stelt ook twee nieuwe mensenrechten voor. Het recht niet gesurveilleerd of gemeten te worden moet mensen in staat stellen om online profilering, tracking en beïnvloeding te kunnen weigeren. Daarnaast zouden mensen het recht moeten krijgen om voor betekenisvol menselijk contact te mogen kiezen. Dit recht speelt in op de belangrijke kanteling in bijvoorbeeld de zorg, waar zorgrobots een steeds grotere rol in de verzorging en verpleging krijgen. Deze robotisering kan de kwaliteit van zorg bevorderen, maar schijnt ook nieuw licht op de waarde van menselijke relaties.

5 voor 12
Het rapport omvat dus een noodkreet, maar de vraag is of deze ook snel genoeg wordt opgepikt door beleidsmakers. “De ontwikkelingen gaan zo ontzettend snel, dat het ergens begrijpelijk is dat er nu een zwart gat is. Maar het is ook des te meer reden om nu aan de slag te gaan. Voor beleidsmakers in Europa is het nu 5 voor 12. We zijn nog niet vogelvrij, maar er moet echt iets gebeuren om de mensenrechten staande te houden.”