Boycotten of niet: welke macht heb jij als consument?

Er gebeurt veel in de wereld waar jij je als consument misschien machteloos over voelt. Maar ben je wel zo machteloos als je wellicht denkt? Met de keuzes die je maakt, wat je koopt én wat je juist laat liggen, kun je misschien wel een verschil maken. Kassa zoekt uit: hoe machtig is de consument?

Consumentenacties zoals de boycot bestaan al geruime tijd. Grappig feitje: de term 'boycot' is ontleend aan een werkelijk bestaand persoon. In de negentiende eeuw werd een Ierse rentmeester met de naam Charles Cunningham Boycott door de lokale gemeenschap actief buitengesloten omdat hij de bevolking uitbuitte.

Dat is een vorm van ostracisme, een praktijk uit de Griekse oudheid. In de democratische samenleving van het oude Athene kregen burgers in de Volksvergadering de mogelijkheid om mensen – bijvoorbeeld politieke leiders – voor een periode van tien jaar te verbannen. Maar elke burger kon door middel van dit principe gedwongen worden om Athene te verlaten. Het was een manier om personen die een mogelijke bedreiging vormden te neutraliseren, al was er wel enige unanimiteit voor nodig. Mensen schreven de naam van de persoon die ze wilden verbannen op een stuk aardewerk, waarna de namen werden geteld. Degene wiens naam het meest werd genoemd, moest onder dwang de stad verlaten.

Het iets meer recente geval van Charles Cunningham Boycot heeft in de Engelse taal geleid tot het ontstaan van de term boycot. Het begrip 'boycot' betekent iets of iemand volledig uitsluiten of negeren. In dit specifieke voorbeeld ging het om een persoon, tegenwoordig zijn boycots vaker gericht op een bedrijf of merk en in sommige gevallen zelfs op landen.

Door een boycot kun jij als consument druk uit proberen te oefenen op bedrijven, merken, organisaties of landen omdat je hetgeen wat ze doen of waar ze voor staan niet vindt kunnen.

Bekijk de Kassa-reportage hieronder. Dit artikel loopt verder na onderstaande video.

Volgens historicus Peter van Dam zijn consumenten machtiger dan ze in eerste instantie zouden denken. Hij heeft onderzoek gedaan naar allerlei vormen van consumenten activisme, waaronder boycots. "

Een boycot is meestal succesvol als het een onderwerp is dat veel mensen aangaat of waar mensen zich door aangesproken voelen. Denk bijvoorbeeld aan alledaagse producten", vertelt van Dam. "Zoals koffie uit Angola in de jaren '70. Er waren genoeg andere soorten koffie, dus specifiek deze koffie was makkelijk te boycotten."

Een ander voorbeeld zijn Outspan-sinaasappels ten tijde van de apartheid in Zuid-Afrika. Ook dat kostte consumenten weinig moeite om te boycotten. "Er was genoeg ander fruit", aldus van Dam.

Het boycotten van die sinaasappelen heeft de apartheid natuurlijk niet ten einde gebracht. Er moeten volgens van Dam meerdere dingen goed vallen voor een echte verandering. "Boycot is een begin. Een boycot dient om aandacht te vragen en duidelijk te maken dat we het als maatschappij niet meer pikken."

Een ander goed voorbeeld is de plofkip. Wakker Dier is ooit begonnen met het tonen van beelden waarop te zien was hoe verschrikkelijk het leven van een plofkip was. Consumenten zagen dit leed in en wilden zelf geen plofkip meer eten. Zo kreeg de samenspan van consumenten en Wakker Dier het voor elkaar dat de plofkip uit de supermarkt schappen verdween.

Je kunt als consument van alles boycotten. Een merk dat hun werkgevers onmenselijk behandelt, diensten die foute dingen steunen of landen die het internationaal recht schenden.

Van Dam benadrukt dat een boycot vaak meer een startpunt is dan een eindpunt: "Je hebt politiek, bedrijven en bredere omstandigheden nodig om echte verandering te bereiken". De boycot is er om druk uit te oefenen en een signaal af te geven.

Er zitten wél duidelijke grenzen aan een boycot, vervolgt van Dam: "Je bent uiteindelijk afhankelijk van de hoeveelheid mensen die zich aansluiten bij zo’n (consumenten)actie en of de politiek en bedrijven gaan reageren op die actie". In sommige gevallen zijn bedrijven (of landen) er gevoeliger voor. Niet enkel om financiële missers, maar ook omdat ze bang zijn voor imagoschade.

Neem Disney. Het bedrijf ontnam onlangs de Amerikaanse komiek Jimmy Kimmel zijn tv-show, nadat Kimmel een grap over de moord op de conservatieve politiek activist Charlie Kirk. Er ontstond veel ophef over. Mensen dreigden met het opzeggen van hun Disney-abonnement. Een tijdje later was Kimmel tóch weer terug op de Amerikaanse tv.

Al heeft Disney niet toegegeven dat de boycot de reden was, deskundigen zien wél een verband. Namelijk de druk vanuit consumenten waarmee ze een duidelijk signaal afgeven.

Peter van Dam vertelt dat het verschijnsel 'boycot' van alle tijden is en dat het ook echt iets is van onze samenleving. "Iedereen heeft wel iets waar diegene wel of niet voor staat. In onze consumptiemaatschappij – sinds de twintigste eeuw – hebben we meer te kiezen. Wat we belangrijk vinden, vertaalt in waar we wel of geen geld aan uitgeven. Het is echt niet zo exotisch als we soms denken."

Als consument kan je ook een tegenovergestelde boycot doen. Een zogenaamde buycot. Veel consumenten kopen heel bewust eerlijke koffie of eerlijke chocolade. "Ook kleding, schoenen", vervolgt van Dam. Je stemt toch een beetje met je geld.

Van Dam vervolgt: "Dat idee heeft best veel in beweging gebracht. We zien duidelijk dat bepaalde producten echt op de kaart worden gezet."

Een boycot kan ook een keerzijde hebben. In het verleden is het wel eens mis gegaan bij de 'Schone Kleren Campagne', waarin aandacht werd gevraagd voor het verbeteren van de arbeidsomstandigheden van fabrieksarbeiders wereldwijd (tegenwoordig is dit niet meer het geval, red.).

"Toen de actievoerders in contact kwamen met de mensen die in die fabrieken werkten, kwamen ze tot de constatering dat die fabrieken hun deuren hadden gesloten en dat de mensen voor wie de campagne bedoeld was werkloos waren. Je moet dus goed kijken wat een boycot oplevert én voor wie je dat doet. Tegenwoordig hebben we veel makkelijker contact met mensen over de hele wereld en kunnen consumenten gerichtere acties bedenken, die de desbetreffende mensen ook daadwerkelijk helpen."

"De Schone Kleren Campagne voert tegenwoordig nog steeds actie voor de verbetering van arbeidsomstandigheden van kledingarbeiders wereldwijd, maar het wereldwijde netwerk heeft expliciet de voorkeur om boycots als tactiek te vermijden"