Deepfakes: Zo krijgt ‘Diederik Gommers’ jou aan de afslankpillen

Zestien kilo afvallen in een paar weken tijd. Of binnen een paar dagen van diabetes af. Dankzij een pilletje. Dat klinkt te mooi om waar te zijn. Maar het zijn wel vertrouwde gezichten als Diederik Gommers en viroloog Marion Koopmans die deze revolutionaire middelen aanprijzen. Dus dan zal het wel kloppen, toch?

Diederik Gommers is sinds corona misschien wel de bekendste arts van Nederland. En dat weten bedrijven die handelen in vitaminepreparaten en wonderpilletjes maar al te goed. Als Gommers hun wondermiddel aanprijst, zullen mensen dat eerder geloven. En het hoeft niet eens Gommers zelf te zijn, maar een perfect nagemaakte deepfake-versie van de intensive care arts. Niemand die het verschil ziet.

Gommers is sinds corona wel wat gewend als het gaat om berichten over hem op social media. Maar als hij een recente Facebook-post van ‘Dr. Diederik Gommers’ ziet die de revolutionaire afslankpil fsx24 aanprijst, is hij verontwaardigd: “Dat ben ik echt!” De deepfake-video is zo echt, inclusief zijn bekende slisje, dat Gommers er bijna zelf in gaat geloven. En als hij het verschil niet ziet, hoe kan jij dat dan wel weten?

Niet alleen Gommers maar ook viroloog Marion Koopmans, tevens bekend uit de coronaperiode, wordt ingezet om een wondermiddel aan te bevelen waarmee je binnen een paar dagen van diabetes af bent. De fake ‘Koopmans’ beweert zelfs dat de farmaceutische industrie haar de mond wil snoeren, omdat zij het geheim tegen diabetes heeft ontdekt. Dat de echte Koopmans helemaal niks van diabetes en de bestrijding daarvan afweet, doet er niet toe. Zolang mensen het maar geloven en de pillen bestellen. Als consument word je aangespoord omdat snel te doen, voordat de pillen op zijn.

Zo’n veertig procent van de content die op platforms als Facebook te zien is, is nep. Het is AI gegenereerd, met kunstmatige intelligentie gemaakt, zegt AI expert Bart van der Sloot (Universiteit Tilburg). En die techniek gaat steeds verder. Over een paar jaar is dat de verwacht dat 90 procent van alle online content min of meer gemanipuleerd zal zijn. Niet echt, of deels niet echt. En wat wel echt is en niet, zal dan nog moeilijker zijn te onderscheiden.

En dat is een probleem dat veel meer aandacht verdient, vindt Van der Sloot die in 2022 de overheid al adviseerde om verdergaande wettelijke maatregelen. Nu al worden de media steeds vaker gewantrouwd (fake news), maar dit soort technieken ondermijnen ook het vertrouwen in de wetenschap, in de rechtspraak (gemanipuleerd bewijs) en de democratie. Kortom, we krijgen er allemaal mee te maken. En we gaan wat echt is ook steeds meer wantrouwen. “We gaan nu steeds meer naar een situatie waarin het niet meer uitmaakt wat echt is en niet. Reality fatique noemen we dat, ” stelt Bart van der Sloot. “We komen in een soort post-truth maatschappij, waarbij iedereen z’n eigen waarheid kiest en dat versterkt de polarisatie.”

Als je de video’s met deepfakes van Gommers en Koopmans kunt herleiden tot een commerciële aanbieder, kun je die dan strafrechtelijk aanpakken? Bart van der Sloot: “Dat is niet zo eenvoudig. Wij hebben in ons rapport voor Justitie in 2022 voorgesteld om die juridische mogelijkheden uit te breiden, maar daar is nog niks mee gedaan. “Juridisch is dit nu lastig, omdat zo’n bedrijf kan zeggen: “Dit is een derde partij die dit doet, wij wisten hier niet van.” Je komt namelijk pas via een paar keer doorklikken bij zo’n bedrijf uit waar je de bestelling plaatst. Bewijs dan maar eens dat ze het wel wisten.”

Van Der Sloot: “Ik pleit voor veel duidelijker wetgeving op dit gebied, waarbij dit soort commerciële partijen die er duidelijk van profiteren, wel aangepakt kunnen worden. Alle financiële voordeel die ze hierdoor winnen, moet je afpakken. Daar is nog weinig aan gedaan. In de Tweede Kamer vind je daar brede steun voor, van SP tot VVD, maar Justitie heeft daar nog weinig mee gedaan. Je kunt ook denken, verbied de apps waarmee je die deepfakes nu heel eenvoudig zelf kunt maken. Daarmee zal niet alles verdwijnen, maar kun je al wel veel voorkomen.”

Daarnaast pleit Van Der Sloot ook voor hardere sancties aan social mediabedrijven die dit soort dingen verspreiden: “Platforms als Facebook zouden veel beter hun best moeten doen om nepnieuws en deepfake-berichten eruit te filteren. Dat is heel lastig voor individuele mensen om dit zelf te doen. Maar Facebook doet veel te weinig om dit tegen te gaan. Ze hebben een commercieel motief om hiermee door te gaan. Omdat het kliks oplevert en dus financieel voordeel. Het is hun verdienmodel”.

We vroegen Facebook zelf welke maatregelen ze tegen de deepfake-video’s op hun platform nemen. Hun reactie lees je hieronder.

Als consument is het volgens Van Der Sloot belangrijk om scherp te blijven op nieuws en advertenties die zich via social media aan je opdringen. Check of de informatie echt klopt. Blijf rationeel nadenken en neem niet zomaar iets aan: “Het is heel vaak nep.”

Volgens hem is vooral de overheid nu aanzet: “Er zou een veel bredere bewustwordingscampagne vanuit de overheid moeten komen. Om mensen kritisch te laten nadenken en niet alles zomaar aan te nemen.”

Maar dan moet er een politieke wil zijn. “Dit zijn niet zomaar wat deepfake-flmpjes waar je wel of niet intrapt, het staat symbool voor een veel groter maatschappelijk probleem. Niet alleen het vertrouwen in de wetenschap op het spel, maar ook van de rechtstaat, de democratie, de media. Dat treft de hele maatschappij.”