Een ijzertekort komt vaak voor: wat is het en helpen ijzersupplementen?

IJzer speelt een essentiële rol in ons lichaam. We krijgen het binnen via onze voeding. Een ijzertekort kan leiden tot vermoeidheid en een gebrek aan energie. Maar hoe stel je vast of je ook echt een ijzertekort hebt? Is het verstandig om ijzersupplementen te gebruiken, of schuilt daar juist een risico in?

Prof. dr. Dorine Swinkels van het Radboudumc in Nijmegen is gespecialiseerd in de ijzerstofwisseling. Zij zet de belangrijkste feiten en misverstanden over ijzer voor ons op een rij.

Je staat er vast niet dagelijks bij stil, maar ijzer is belangrijk voor allerlei processen in het lichaam. Om die reden vormt ijzer een essentieel onderdeel van ons dieet.

IJzer is een bouwstof van hemoglobine, dat in de rode bloedcellen in ons bloed voorkomt. Hemoglobine zorgt ervoor dat zuurstof uit de longen wordt opgenomen. Via het bloed wordt het zuurstof naar alle cellen in het lichaam getransporteerd. Geen wonder dat je je moe en slap voelt bij een ijzertekort.

IJzer heeft ook nog andere rollen die wat minder bekend zijn. Een belangrijke daarvan is het produceren van energie in onze cellen. En ijzer draagt ook nog bij aan een gezond immuunsysteem.

Sommige mensen lijden aan bloedarmoede. Dat is een gebrek aan hemoglobine in de rode bloedcellen in het bloed.

Is dit toe te schrijven aan een ijzergebrek? “Nee, niet altijd”, zegt hoogleraar Swinkels. “Want bloedarmoede kan heel diverse oorzaken hebben. Een ijzertekort is wel een veel voorkomende oorzaak.” 

Als je je al een tijdje slapjes voelt, kan dat dan wijzen op een ijzertekort? “Je slapjes voelen kan heel veel oorzaken hebben”, zegt de hoogleraar lachend. “In de huidige maatschappij staan nogal wat mensen onder grote druk. Dat kan leiden tot diverse klachten waaronder vermoeidheid.”

“Maar, een futloos gevoel kan ook komen door een ijzergebrek”, geeft Swinkels aan. “Bij een tekort voel je je lusteloos en moe. Je kunt je duizelig voelen en je kunt last hebben van concentratiestoornissen. Soms krijgen mensen last van haaruitval. Een zeldzaam symptoom is de eetstoornis pica: dan krijgen mensen trek in niet-eetbare dingen.”

De bovengenoemde signalen van een ijzertekort moet je serieus nemen. Maar of je daadwerkelijk zo’n tekort hebt, kun je niet bij jezelf vaststellen. “Daarvoor moet je eerst naar de huisarts voor een bloedonderzoek”, geeft Swinkels aan. “Als er sprake is van bloedarmoede, zal een huisarts kijken of dat ook komt door een ijzertekort. Mogelijk zijn er andere oorzaken. Het kan ook door een aangeboren aandoening komen, waarbij bijvoorbeeld rode bloedcellen snel worden afgebroken of hemoglobine niet goed kan worden gemaakt.”

Bloedarmoede door ijzertekort kan ook door bloedverlies komen. “Bij vrouwen kan het door het verliezen van veel bloed met de menstruatie voorkomen. Dat komt omdat je met het verliezen van bloed ook ijzer verliest ”

Een ijzertekort is heel veel voorkomend, geeft Swinkels aan. Om en nabij de een miljard mensen - een achtste van de wereldbevolking - kampen ermee. “Bij vrouwen komt het voordat ze in de menopauze komen regelmatig voor. Dat is toe te schrijven aan bloedverlies tijdens de menstruatie. Dit zie je in westerse landen zoals ons land, maar met name in derdewereldlanden en in Zuidoost-Azië.”

“Verder hebben jonge kinderen die fysiek snel groeien eerder kans op een ijzertekort. Dat geldt ook voor zwangere vrouwen, omdat hun lichaam meer bloed aanmaakt om de baby en de placenta te ondersteunen.”

Ook bij fanatieke sporters vormt een tekort aan ijzer soms een probleem, geeft Swinkels aan. “Met name bij mechanische sporten. Tijdens intensief hardlopen maken je voeten hard contact met de grond, dan kunnen er rode bloedcellen kapotgaan. Dan krijg je een beetje een ijzertekort. Het ijzer plas je dan uit.”

En verder lopen mensen met veel overgewicht een verhoogd risico op een ijzertekort. “Obesitas gaat gepaard met ontstekingsreacties in het lichaam. Bij ontstekingsprocessen wordt het ijzer slechter uit de voeding in de darmen opgenomen”, legt Swinkels uit.

Blijf op de hoogte: neem een abonnement op de Kassa-nieuwsbrief!

Lopen veganisten en vegetariërs ook een verhoogde kans op een tekort aan ijzer in het lichaam, zoals vaak wordt beweerd? “Dat is zeker zo. Want ijzer uit vlees wordt veel makkelijker in je darmen opgenomen. Makkelijker dan ijzer uit groente en fruit. Dat betekent dat je een grotere kans loopt op een ijzergebrek als je vegetariër of veganist bent. Ook mensen die ongezond en niet gevarieerd eten, lopen een verhoogd risico op een tekort.” 

Hoe speel je daarop in? “Je moet bewust proberen om ijzerrijk te eten. Daarbij is het belangrijk om gevarieerd te eten”, geeft Swinkels aan. “Ik ben geen diëtiste, maar het is goed om bijvoorbeeld volkorenbrood te eten en voldoende groente en fruit.”

Wil je ijzer optimaal opnemen uit je voeding? Dan heeft de hoogleraar een paar praktische adviezen. “Een tip om plantaardig non-heemijzer extra goed op te nemen, is om bij de maaltijd wat extra vitamine C te nemen. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm een glas vruchtensap.”  

Bepaalde dranken kun je juist beter laten staan, als jij voor een optimale ijzeropname wilt zorgen: “Drink vooral geen zwarte thee of koffie bij het eten, want dan wordt ijzer juist slechter opgenomen. Ook calciumrijke producten zoals melk zorgen ervoor dat ijzer minder goed door je lichaam wordt opgenomen.”

Een ijzerpreparaat wordt doorgaans door een arts voorgeschreven, vaak bij ernstige vormen van bloedarmoede door ijzertekort. Een ijzersupplement is een voedingssupplement dat je zonder recept kunt kopen om je ijzerinname uit voeding aan te vullen.

Drogisterijen en supermarkten staan vol met voedingssupplementen waar ijzer aan toe is gevoegd. Er zijn veel verschillende vormen, van pillen tot kauwtabletten en drankjes. Kun je die zonder risico gaan slikken of drinken?

Baat het niet dan schaadt het niet, geldt volgens Swinkels niet. “Ik zou daar voorzichtig mee zijn. In de Kaukasische populatie, waar witte Nederlanders ook toe behoren, komt een genetische aanleg voor ijzerstapeling voor: hemochromatose genaamd. Een op tweehonderd mensen heeft aanleg om het te krijgen. Te veel ijzer in je lichaam kan giftig zijn.”

Toch hoef je niet al te bevreesd te zijn voor het teveel binnenkrijgen van ijzer door een supplement, geeft de hoogleraar aan. “De meeste producten bij de drogist bevatten niet heel veel ijzer.”

Swinkels raadt sowieso aan om een vermoeden van een ijzertekort samen met de huisarts te bespreken. “Die kan om te beginnen vaststellen of er sprake van is of niet. Daar begint het mee. De dokter weet vervolgens het beste welk ijzerpreparaat het meest geschikt is om een tekort aan te pakken.”

Bovendien, zo zegt Swinkels: een ijzertekort kan ook een symptoom zijn van een onderliggende aandoening. “Van sommige ziekten is een ijzertekort een signaal. Als je de route via de dokter kiest, kan daar misschien wat aan gedaan worden.”

Swinkels heeft zelf in samenwerking met een Zwitsers team onderzoek gedaan naar hoe vaak ijzer als preparaat – dat een dokter in de vorm van ijzertabletten voorschrijft aan patiënten - het beste ingenomen kan worden. “Dat bleek niet elke dag en driemaal per dag te zijn, maar om de andere dag en één keer per dag. In de medische richtlijnen is dit ook aangepast. Mensen kunnen met veel minder toe dan altijd werd aangenomen. Dan geeft het ook minder bijwerkingen. Alleen als de bloedarmoede door het ijzertekort zeer ernstig is, is het nuttig om een ijzerpreparaat vaker in te nemen” 

Want, een teveel aan ijzer tot je nemen is niet onschuldig. Daar merkt je lichamelijk wel wat van, geeft hoogleraar Swinkels aan. “De meeste mensen verliezen een teveel aan ingenomen ijzer wel met de ontlasting. Maar als je heel lang ijzertabletten neemt, zonder dat je een echt ijzertekort hebt, kun je een ijzerstapeling krijgen in je lichaam.”

Waar hebben mensen dan last van? Je krijgt dezelfde symptomen als bij een ijzertekort, zoals moeheid. Erger nog is dat het schade kan veroorzaken aan je gewrichten, lever en hart.”