Hoe (on)gezond is zout? Tien feiten en fabels ontrafeld

Is een beetje extra zout over je eten strooien overbodig? Kunnen medicijnen ook zout bevatten? Is te veel ervan slecht voor je nieren? Over zout valt het nodige te zeggen. We vragen aan prof. dr. Ron Gansevoort van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) om de feiten van de fabels te scheiden.

Dokter Gansevoort is nefroloog. Dat is een internist die gespecialiseerd is in nierziekten. Zout is een vaak terugkerend gespreksthema in zijn praktijk. “Ik heb patiënten met een hoge bloeddruk of met een slechte nierfunctie. Dan komt natriumbeperking zeker ter sprake.” Keukenzout bestaat voor een flink deel uit natrium. Vandaar de benamingen natrium en zout nogal eens door elkaar worden gebruikt.

Ongemerkt krijgen veel Nederlanders dagelijks te veel zout binnen. Dat is bij de meesten wel bekend. Veel producten bevatten extra zout om het smakelijker te maken. Maar hoe zit het precies: is te veel ervan ook slecht? We leggen de dokter tien stellingen over zout voor.

“Ja, dat klopt. Want te veel zout leidt tot een hoge bloeddruk. En dat heeft veel invloed op je hart- en vaatstelsel, waar je nieren ook onderdeel van uitmaken.” “Je kan met epidemiologisch onderzoek aantonen dat mensen die veel zout consumeren een slechtere nierfunctie hebben”, geeft Gansevoort aan. “En bij natuurvolkeren, die op geïsoleerde eilanden leven en geen zout nemen, tref je bijna geen hoge bloeddruk aan. Ook aderverkalking en nierproblemen komen bij hen minder voor.”

“Ja, want te veel zout leidt tot hart- en vaatziekten door hoge bloeddruk”, onderschrijft Gansevoort de stelling. “Daar kun je wat aan doen door minder zout te eten.”

“Dit geldt alleen voor sommige patiënten, dus absoluut niet voor iedereen. Bij bepaalde ziekten die voor lage bloeddruk zorgen, zal het lichaam ook niet op reageren op meer zout.” 

“Opmerkelijk genoeg zien we vaak jonge vrouwen die een lagere bloeddruk hebben, maar dat is geen probleem. Die hoeven zeker geen extra zout te eten”, aldus de dokter. “Ook zie je een lagere bloeddruk bij mensen met hartfalen. Die krijgen juist een zoutarm dieet, omdat ze neigen tot het vasthouden van vocht. Die moet je absoluut geen extra zout laten eten!”

“Incidenteel zou meer zout innemen voor een hogere bloeddruk kunnen zorgen, maar ga hier alleen toe over in overleg met je arts”, adviseert Gansevoort.

Een stelling voor wie graag de zoutstrooier te her hand neemt. Niet nodig, aldus dokter Gansevoort: “In veel voedsel zit al natrium. Dat moet in principe voldoende zijn voor je lichaamsbehoefte. Zout voegen wij toe omdat het een smaakstof is. Alles waar je zout over doet, smaakt lekkerder. Daarom is het zo ‘verslavend’ en gebruiken we het zoveel. Er zit al voldoende zout in de natuurproducten die we eten zoals groente, fruit en vlees. Natuurvolkeren hebben geen zoutvaatjes op tafel staan en krijgen langs natuurlijke weg weinig maar genoeg binnen."

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) raadt een zoutconsumptie aan van 3 tot 6 gram zout per dag. Onderzoeken tonen aan dat we dagelijks 9 gram, of zelfs meer, binnenkrijgen. “Met name in kant-en-klaar producten zit veel zout, omdat het een smaakversterker is. Pizza’s zijn daar een goed voorbeeld van. Daarom liggen die ook zo zwaar op de maag“, aldus Gansevoort.  

Tot besluit geeft de dokter nog een gratis dieetadvies bij deze stelling: “Eet zoveel mogelijk vers. Dan verklein je het risico op overconsumptie van zout.“

Bij deze stelling is het niet eenduidig een feit of fabel, aldus Gansevoort. “Hier is nog onvoldoende over bekend. Keukenzout is natriumchloride. We gaan ervan uit dat het natrium de gezondheidsproblemen veroorzaakt. Een nieuwe school in de medische wereld zegt dat het de chloride is. Alternatieve zoutsoorten bevatten soms kaliumchloride. Daar zit het natrium dus niet in, maar het chloride wel.”

“Bovendien, als je een heel slechte nierfunctie hebt dan kan je doodgaan aan kalium. Voor die mensen is kalium zeker niet beter dan natrium.”

"Overigens is zeezout ook gewoon natriumchloride", tekent Gansevoort aan. "Net zoals Himalayazout. Dat is in ieder geval niet beter dan keukenzout." Dat een alternatieve zoutsoort gezonder is, is dus grotendeels een fabel wat hem betreft. 

Een eetpatroon volledig zonder zout is niet alleen af te raden, maar is praktisch onmogelijk, aldus Gansevoort. “Je hebt altijd wel wat zout nodig. Maar in groente, fruit en vlees zit al voldoende natriumchloride. Zo krijg je dus altijd iets ervan binnen. Je hoeft nergens zout aan toe te voegen.”

“We zijn zo verwend door de overconsumptie van natrium, dat we het gaan missen. Eet je een tijd minder zout? Dan kun je ineens het verschil proeven tussen verschillende rassen aardappelen. Je moet je eigenlijk trainen op het minder eten van zout.”

Fabrikanten hebben afgesproken om minder zout in brood te doen. De afgelopen jaren is dat stapsgewijs gedaan. “Dat heeft de Nederlandse bevolking eigenlijk helemaal niet gemerkt. Je kunt dus wennen aan een nieuwe situatie. Je vindt je voeding dan nog steeds smakelijk, ook al zit er minder zout in.”

“Die stelling is juist”, aldus Gansevoort. ”Dit kan bijvoorbeeld als je medicijnen toedient via een infuus. In antibiotica zit vaak veel natrium. In sommige tabletten zit ook veel natrium als hulpstof, bijvoorbeeld het medicijn natriumbicarbonaat. Maar het zijn maar weinig medicijnen waar net zoveel in zit als je met voeding binnenkrijgt.”

Een beetje extra zoutconsumptie tijdens tropische dagen? “Dit wordt met name geadviseerd bij warm weer aan kwetsbare mensen die plastabletten gebruiken”, geeft Gansevoort aan. “Soms wordt daar tijdelijk mee gestopt, in overleg met de huisarts. Het advies is dan om goed te blijven drinken en tijdelijk wat extra zout te nemen in de vorm van bouillon. Soms zie je dat mensen in verpleeghuizen bij hitte een extra kopje soep krijgen.” 

In de Tour de France verliezen renners door veel te zweten ook zout. “Tijdens de rit wordt dat via het eten en drinken aangevuld, zodat ze fysiek niet in de problemen komen.” 

Maar gewone, gezonde mensen hoeven geen extra zout in te nemen, is de slotsom bij deze stelling. “Het lichaam is ook in extreem weer wonderbaarlijk goed in staat om de balans te bewaren.”

Zout verdwijnt via je nieren weer uit je lichaam, beaamt Gansevoort: “Wij kunnen als nierarts aan de urine zien hoeveel zout iemand eet, door het natriumchloride te meten. Ik kan controleren of mensen het goed doen als ik een natriumarm dieet voorschrijf, of niet.” 

Dik worden van zout? “Dat is echt een fabel”, aldus de Groningse arts. “Het kan zijn dat je vocht vasthoudt vanwege zout, maar dat is wat anders dan dik zijn. Mensen met hart- of nierfalen houden vocht en zout vast. Die krijgen dikke enkels en worden wel wat zwaarder.”

“En van de meest voorgeschreven bloeddrukverlagers, die gunstig zijn voor de nieren, is bekend dat ze pas echt goed werken bij een zoutarm dieet. Een zoutbeperkt dieet hoort vaak bij een behandeling om de nieren te beschermen.” 

Tot besluit: Let je niet dagelijks op je zoutconsumptie, maar lijkt het je wel wat om te gaan minderen? De Nierstichting heeft een aantal gezonde en eenvoudige alternatieven op een rij gezet in dit artikel: Minder zout, lekker gezond.

Heb jij een vraag over diëten of afslankmiddelen? Stel deze dan hier op Kassa's Vraag & Beantwoord! Heb je zelf kennis over een bepaald onderwerp? Help anderen op weg en beantwoord vragen op ons forum!