Is eten opwarmen in de magnetron ongezond of schadelijk?

Wordt eten door de straling van een magnetron minder gezond? Wat doen die microgolven precies tijdens het verhitten van voedsel? Is de straling van de magnetron schadelijk voor de mens? Wij scheiden de feiten van de fabels met levensmiddelentechnoloog Matthijs Dekker. 

In elke moderne keuken behoort de magnetron tot het standaard kookgereedschap. Even snel wat opwarmen, of verse groenten klaarmaken voor de avondmaaltijd? Het apparaat doet razendsnel zijn werk. 

Dr. ir. Matthijs Dekker is levensmiddelentechnoloog aan de Wageningen University. Wat voor effect hebben verpakkingen of bereidingsprocessen op levensmiddelen? Dat onderzoekt hij dagelijks. Met hem bespreken we acht stellingen over de magnetron. Wat zijn de fabels en feiten over dit apparaat?

"Hier is geen bewijs van”, geeft Dekker duidelijk aan. “Er zijn geen schadelijke effecten gevonden van het eten van voedsel dat bereid is in de magnetron.” 

“Je moet wel goed opletten waarin je eten in opwarmt. Een plastic bakje dat niet geschikt is voor in de magnetron kan gevaarlijke stoffen zoals weekmakers afgeven. Op het bakje of in de gebruiksaanwijzing ervan staat vaak wel aangegeven of het geschikt is voor in de magnetron of niet."

Veel mensen hebben een magnetron in huis. Maar hoe doet het apparaat precies zijn werk? "De straling in de magnetron bestaat uit microgolven. Daarom heet het apparaat in het Engels microwave”, legt Dekker uit. “Die golven hebben een bepaalde frequentie en zorgen ervoor dat watermoleculen gaan trillen. En daardoor neemt de temperatuur toe. In eerst instantie van de watermoleculen in het eten. Door geleiding tussen de warme en koude delen wordt de rest van het voedsel opgewarmd." 

Schadelijk zijn de microgolven niet, benadrukt Dekker. "De straling is ook maar tijdelijk. Als je de magnetron uitzet, is de straling ook verdwenen. Er blijft niet iets van achter in het voedsel."

"De microstraling blijft in het apparaat dus het kan geen kwaad doen. Er zit een metalen omhulsel om de magnetron. Ook het deurtje is voorzien van metaal met doorzichtige gaatjes. Zo'n omhulsel wordt ook wel een kooi van Faraday genoemd. Als je het deurtje opentrekt, wordt de stralingsbron in de magnetron onmiddellijk uitgeschakeld zodat de straling niet buiten het apparaat komt."

Wat zou de straling kunnen aanrichten, mocht die wel tot buiten een magnetron reiken? "De mens bestaat voor een groot deel uit water, net als de levensmiddelen", geeft Dekker aan. "Dat water in de mens kan dus ook opgewarmd worden, mocht je er te dicht en te lang bij staan. Als je aan microgolfstraling wordt blootgesteld dan krijg je verbrandingsverschijnselen."

"Ik weet niet of het een broodje aap-verhaal is, maar in de Verenigde Staten schijnt iemand een keer z'n nat geworden kat in de magnetron te hebben gedaan. Dat beestje heeft het niet overleefd, vanwege het opwarmingseffect van de microgolven. Waar of niet: je moet sowieso nooit een huisdier drogen in de magnetron!"

Supermarkten liggen vol met kant-en-klaarmaaltijden, die je alleen nog meer even op hoeft te warmen in de magnetron. En mensen bewaren kliekjes, die je ook snel even kunt opwarmen. Is het ongezond om de magnetron vaak te gebruiken?

"Of het gezond is of niet hangt helemaal af van wát je opwarmt. De magnetron zelf voegt niks ongezonds aan het eten toe. Als je enkel kant-en-klaarmaaltijden eet met te weinig groenten en veel zout en verzadigd vet, dan is dat niet zo gezond. Maar, dat ligt dus niet aan het apparaat." Kortom, wil je gezond eten uit de magnetron? Warm dan iets gezonds op, is Dekkers boodschap.

De  levensmiddelentechnoloog heeft nog wel een gezondheidsadvies voor de magnetrongebruikers: Warm de etensrestjes of de kant-en-klaarmaaltijd door en door op. Mochten er schadelijke micro-organismen in zitten, zoals bacteriën, dan worden die tenminste gedood.

"De intensiteit van de straling is namelijk niet overal in de magnetron even groot. Een deel van het eten kan al heel heet zijn, terwijl een ander deel nog koel is. Althans, nog niet op de temperatuur waarbij bacteriën worden gedood." Houd je dus sowieso aan de voorgeschreven bereidingstijd en magnetronvermogen die op de verpakking van de maaltijd staat.

Dat metaal helemaal niet thuishoort in een magnetron, is volgens Dekker een misverstand. "Je kunt best een lepel in een bakje eten laten staan, mits die niet te dicht bij de wand van de magnetron komt. Alleen, het opwarmen van eten in een metalen bakje zal niet goed gaan, omdat het metaal de straling tegenhoudt. Dan wordt het alleen via de bovenkant, als die open is, opgewarmd."

Bepaalde metalen voorwerpen horen niet thuis in de magnetron. "Dat geldt voor voorwerpen met een scherpe metalen rand of hoek of metalen voorwerpen die dicht bij de wand van de magnetron komen. Dan krijg je van die vonken te zien." 

Deze stelling wordt door Dekker onderschreven. "Doordat straling water in het product verhit, zal dat als het warm genoeg is gaan koken. Normaal gesproken verdampt dat. Als dat effect door een schil wordt voorkomen, kun je overdruk krijgen. Uiteindelijk kan dat tot een soort explosie leiden als de schil breekt en de druk in één keer vrijkomt. Dan wordt het een rommeltje in je magnetron..." Denk aan het koken van een ei in de magnetron. Onveilig is het niet, maar wel onhandig, aldus Dekker.

"Dat is ook de reden dat je gaatjes moet prikken in de verpakking van een magnetronmaaltijd. Anders kan die uit elkaar knallen. Of als je aardappels met schil wilt koken in de magnetron, dan is het verstandig om daar wat gaatjes in te prikken."

Hoe groot de porties zijn, maakt volgens Dekker wel degelijk uit. "De magnetronstraling dringt maar tot enkele centimeters door in het product. Van een groot stuk vlees worden alleen de buitenste paar centimeter opgewarmd. Door de warmtegeleiding volgt de rest uiteindelijk ook wel, maar dat kost tijd.”

Het is effectiever om grote stukken vlees of andere etenswaren die dikker zijn dan vijf centimeter op te delen in kleinere stukken of porties. “Dan gaat het opwarmen sneller."

“De magnetron verwarmt het water dat in voedsel aanwezig is. Dit gaat veel sneller bij vloeibaar water dan bij ijs.”

Voor ontdooien van eten kent de magnetron een speciale stand. Die zorgt er volgens Dekker voor dat het opwarmen geleidelijk gaat, omdat de intensiteit minder is. “In een normale stand zou bij het ontdooien van een bevroren product de al ontdooide delen te heet worden, in vergelijking met de rest. In de ontdooistand gaat het afgeven van de warmte gelijkmatiger. Je kunt dit horen omdat de magnetron tussendoor hoorbaar even stopt met het afgeven van pulsen.”

"Door de straling gaan er geen voedingsstoffen verloren”, is Dekkers reactie op de laatste stelling. “Tijdens de bereiding van voedsel op hogere temperaturen kunnen bepaalde voedingsstoffen wel gedeeltelijk afbreken. Vitamine C bijvoorbeeld is gevoelig voor verwarming en verliest zijn werking. Dit gebeurt bij elke bereidingsmethode dus ook bij de magnetron.”

Maar de manier waarop het bereiden van voedsel verloopt, pleit juist voor de magnetron, vindt de wetenschapper. "Hoe sneller de bereiding, hoe beter het behoud van voedingsstoffen. Als je bijvoorbeeld op een fornuis groente kookt in water, dan duurt het langer voordat het op temperatuur en gaar is. Met het afgieten van het kookwater verdwijnen bovendien tal van gezonde stoffen die afgegeven zijn door de groente. Bij een magnetronbereiding gaat het garen veel sneller en voeg je normaal gesproken geen extra water toe, dus dan verlies je ook geen gezonde stoffen. Eigenlijk is het een heel gezonde manier van voedsel bereiden."