Nepnieuws op TikTok: Hoe herken je het en wat zijn de gevaren?

Veel jongeren zijn constant online en gebruiken video-app TikTok vaak als een belangrijke nieuwsbron. Bijvoorbeeld om reguliere nieuwsoutlets te volgen via hun TikTok-account. Maar behalve grappige en mooie filmpjes die door gebruikers zelf worden gemaakt, gaan er ook veel video’s rond op het platform die nepnieuws of desinformatie bevatten. En het zijn juist vaak dat soort video's die snel wijdverspreid kunnen raken, onder meer door de manier waarop de algoritmes werken. Hoe komt het dat het – vooral voor jongeren – vaak lastig blijkt om nepnieuws te herkennen? En wat kun je als ouder doen om je kind hiertegen te wapenen? 

Bianca Boender van Stichting Young was twintig jaar jongerenwerker en geeft nu met haar stichting voorlichting in jongerencentra en op scholen. Dit met als doel jongeren online weerbaarder te maken.

Het fenomeen nepnieuws op TikTok komt bij dit soort sessies ook vaak voorbij. Boender legt uit waarom jongeren vatbaarder zijn voor video's met desinformatie, die vaak juist de aandacht trekken of spectaculair van aard zijn. Een voorbeeld daarvan is een video over een pil in de verpakking van een zwangerschapstest die viral ging op TikTok, waarna andere TikTok gebruikers het gingen nadoen en het ‘nieuws’ op die manier steeds wijder verspreid werd.

Bij het openbreken van een zwangerschapstest kwam iemand erachter dat er een soort pil in het staafje van de test zit, waarna het verhaal ontstond dat dit om een zogenaamde abortuspil zou gaan. Dat verhaal kreeg meer geloofwaardigheid omdat anderen die ook tests gingen openbreken eenzelfde soort ‘mysterieus’ pilletje vonden in de verpakking.

Het pilletje bleek in werkelijkheid een vochtvreter die je absoluut niet zou moeten inslikken, maar door de populariteit van deze hoax ontstond het gevaar dat mensen dit wel gingen proberen.

We gaan langs bij een brugklas op het Grafisch Lyceum in Rotterdam, waar TikTok door de leerlingen niet meer weg te denken is van hun telefoon. Zij herkennen dat je niet altijd goed weet of wat je ziet ook echt is.

We laten hen verschillende filmpjes zien met desinformatie, waaronder een video waarin ondernemer Elon Musk in een interview commentaar lijkt te leveren op Mark Rutte. Dit is echter tot stand gekomen met gebruik van zogenaamde deepfake-techniek, waarmee je door bestaand beeld van iemand te manipuleren het zo kan doen lijken alsof iemand dingen zegt die hij of zij in werkelijkheid helemaal niet gezegd heeft.

TikTok is volgens de leerlingen een aantrekkelijke app omdat je een constante stroom van korte filmpjes ziet en ook meteen weer door kunt naar de volgende.

En die snelheid zorgt er ook voor dat je in hele korte tijd moet kunnen inschatten of de informatie die je ziet en hoort klopt of niet, en dat is niet makkelijk. Bianca Boender legt uit hoe jongeren online weerbaarder zouden kunnen zijn. Dit doet zij tijdens de voorlichting onder andere met gebruik van een checklist voor jongeren om nepnieuws te kunnen herkennen. Deze is opgesteld door You!nG en Movisie samen.

Deze checklist kun je hier gratis downloaden.

Het valt haar op dat ouders niet altijd betrokken zijn bij wat hun kinderen daadwerkelijk te zien krijgen online en waar ze door beïnvloed worden, en pleit voor online opvoeding zoals dat offline ook gebeurt. Het is volgens Boender juist belangrijk om het gesprek aan te gaan over de gevaren die je online tegen kunt komen en hoe daar mee om te gaan, net zoals je je kind zou instrueren bepaalde donkere steegjes op straat te vermijden.

Ook zijn jongeren over het algemeen vatbaarder voor video’s die desinformatie bevatten, omdat ze nog bezig zijn hun identiteit te vormen en de hersenen nog niet volledig ontwikkeld zijn terwijl ze zich wel spiegelen aan alles om hen heen, zoals wat ze online tot zich nemen.