Portretrecht: dit moet je erover weten

Een portret is een foto, schilderij, tekening, karikatuur of op een andere wijze vormgegeven beeld waarin de geportretteerde te herkennen is. Voorheen was er sprake van een portret als alleen het gelaat van de persoon te zien was, nu geldt het ook als het gezicht niet zichtbaar is. Zo kun je namelijk ook iemand herkenning aan zijn of haar lichaamshouding of aan de omgeving waar hij of zij is.

Als geportretteerde heb je rechten op de publicaties van de portretten die van jou gemaakt zijn. Hierbij moet onderscheid gemaakt worden tussen foto’s die in opdracht zijn gemaakt en foto’s die niet in opdracht zijn gemaakt.

Als er foto’s worden gemaakt in opdracht van of uit naam van de geportretteerde, dan berust het auteursrecht bij de maker van de foto’s. Bij zo’n opdracht kun je denken aan foto’s voor een krant, website, bedrijf of stichting. De foto’s zijn niet per se voor de geportretteerde zelf. Wel ligt het portretrecht bij de geportretteerde. Bij het publiceren van de foto’s moeten zowel de fotograaf als de geportretteerde toestemming geven. Het portret mag dus niet zomaar door de maker openbaar gemaakt worden. Dit betekent ook dat bedrijven niet zonder jouw toestemming foto’s op hun site mogen zetten. Staan er meerdere mensen op de foto? Dan heeft de fotograaf toestemming nodig van alle mensen.

Als het om een eigen portretfoto gaat, mag je die zelf verveelvoudigen zonder toestemming te hebben van de fotograaf (de auteursrechthebbende). Je mag het portret alleen niet verder openbaar maken zonder toestemming van de maker. Wil je je portretfoto kopiëren en staan er meer mensen op? Dan heb je van alle mensen toestemming nodig.

Soms sta je op een foto waar je geen toestemming voor hebt gegeven, bijvoorbeeld straatfoto’s, foto’s van een evenement of foto’s en/of video’s in journalistieke context. In dat geval mag jij als geportretteerde op grond van je portretrecht het openbaar maken van een portret tegengaan indien daar een redelijk belang voor is. Privacy is een voorbeeld van een redelijk belang.

Als privacy als argument gebruikt wordt, dan moet het privacybelang afgewogen worden tegen het belang van de maker. Vrijheid van meningsuiting kan zo’n belang zijn. Per geval wordt er door de rechter gekeken naar wat zwaarder weegt: privacy van de geportretteerde of de vrijheid van meningsuiting?

Het is goed om te weten dat het maken van een portret niet hetzelfde is als toestemming geven voor het publiceren van een portret. Enkel en alleen meewerken aan een portret is voor de maker niet voldoende om het te mogen publiceren.

Foto’s die je zelf maakt, of het nou selfies of vakantiekiekjes zijn, vallen onder jouw auteursrecht. Jij bent de eigenaar van deze foto’s, ook als je ze op sociale media plaatst. Alleen geef jij in veel gevallen (onbewust) toestemming aan het online platform voor het gebruiken van je foto’s. Bij het aanmaken van een account op bijvoorbeeld Facebook of Twitter ga je akkoord met de algemene voorwaarden. Hierin staat dat jij het platform een licentie geeft op het gebruik van de door jouw gepubliceerde foto’s.

Hierdoor kunnen platformen je foto’s gebruiken voor bijvoorbeeld advertenties of ander commercieel gebruik. Wel blijft het portretrecht van de geportretteerden in stand en blijft privacy ook nog een rol spelen. Een duidelijk herkenbare foto is tenslotte een persoonsgegeven.

Auteursrecht (ook wel bekend als copyright) is het recht dat de maker heeft voor zijn werk. Denk aan een schrijver voor zijn boek, een kunstenaar voor zijn schilderijen, een wetenschapper voor zijn onderzoek en een fotograaf voor zijn foto’s. De maker bepaalt wat er met zijn werk gebeurt. Er is toestemming nodig van de maker als het werk verspreid wordt.

Het grootste verschil tussen auteursrecht en portretrecht is wie welk recht heeft. De maker heeft het auteursrecht, de geportretteerde het portretrecht.

Kom je erachter dat een portret wordt gebruikt zonder jouw expliciete toestemming? Dan kun je een verbod op de publicatie eisen. Mogelijk is de afbeelding al gepubliceerd, waarna je een (kleine) vergoeding kunt vorderen. Er zijn vier dingen die je kunt doen:

Het is aan te raden om altijd e-mails en/of brieven te versturen, zodat alles zwart op wit staat. En goed om te weten: het portretrecht geldt tot tien jaar na het overlijden van de geportretteerde.