Weg met de zomertijd? “De wintertijd past het beste bij onze biologische klok"

Het einde van de zomertijd is nabij. In het laatste weekend van oktober zet iedereen de klok een uur terug. Om van alle problemen die met het gedraai aan de klok gepaard gaan af te zijn, kunnen we het beste permanent één tijd aanhouden, bepleit chronobioloog Roelof Hut: de wintertijd. Hij legt graag uit waarom die veel beter is voor onze gezondheid dan de zomertijd.

In de nacht van 25 op 26 oktober gaat de wintertijd weer in. Voor veel mensen betekent dat wennen aan een andere klokstand. Prof. dr. Roelof Hut is hoogleraar chronobiologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Vanuit zijn expertise is hij ervan overtuigd: het is beter om de zomertijd helemaal af te schaffen. Maar dat is niet het enige: Hut is ook groot voorstander van het idee om Nederland een tijdzone naar het westen te verplaatsen, naar de Engelse tijd. Dat scheelt bij elkaar twee uurtjes, waardoor veel mensen minder in conflict komen met hun biologische klok. Hoe zit dat precies?

“De biologische klok is een klein gebiedje in de hersenen dat ons slaap-waakritme regelt”, legt de hoogleraar uit. “Deze interne tijd wordt niet gestuurd door de sociale klok aan de muur, maar door de licht-donker-cyclus van de zon. Zonlicht is het krachtigste signaal voor synchronisatie van de interne klok.”

Dus als wij de klok een uur voor- of achteruitzetten, blijft die interne klok trouw aan de zonnetijd. “Dat levert een conflict op tussen je sociale tijd en je biologische tijd”, aldus Hut. ”De sociale klok wordt een uur verzet, maar de biologische klok niet…”

Niet iedereen reageert hetzelfde op de halfjaarlijkse wisselingen van tijd, weet de hoogleraar. “Er zijn mensen met een snelle biologische klok - de vroege types - en mensen met een trage biologische klok - de late types.” Wij kennen ze ook als ochtend- en avondmensen.

Die laatste groep heeft de meeste moeite met zomertijd, legt Hut uit. “Avondmensen gaan wat later naar bed en staan gedurende de zomermaanden vroeger op dan hun biologische klok aangeeft. Dat verhoogt de kans op een structureel slaaptekort aanzienlijk.”

“Wat gebeurt er met de zomertijd? Dat is niks anders dan tegen elkaar zeggen: we moeten allemaal een uur eerder op het werk of op school verschijnen. En daarom kost de overgang in het voorjaar - van wintertijd naar zomertijd - de late types echt wel weken aanpassing. Maar eigenlijk raken ze er helemaal niet aan gewend. Het zorgt iedere nacht weer zomaar voor vijf, tien of vijftien minuten slaaptekort.”

Met name bij avondmensen die iedere ochtend gewekt moeten worden door de wekker, geeft Hut aan. “Ik noem een wekker daarom een ‘slaapdeprivatiemachine’. Want elke keer dat je wakker wordt van een wekker, breek je je slaap af. Het gevolg? Een slaaptekort. En dat is niet goed voor de gezondheid.”

De vroege types (ochtendmensen) merken het als de klok in het najaar een uur terug is gezet voor de wintertijd: “De vroege types die in de zomer gewend zijn om rond tien uur naar bed te gaan, worden nu al tijdens het journaal van acht uur slaperig en willen tegen negen uur al gaan slapen. Ze denken dan: ‘Wat is er met me aan de hand?’ Ik zeg: ga vooral lekker naar bed als je vroeger moe bent.”

Uit onderzoek blijkt dat een slaaptekort negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid, geeft hoogleraar Hut aan. Volgens hem is het vooral daarom hoog tijd om de zomertijd af te schaffen: “Elke lente dwingen we miljoenen mensen om een uur eerder op te staan. Je ziet dan direct een stijging van het aantal hartinfarcten in de ochtend, met zelfs dodelijke gevallen. In het najaar, als we teruggaan naar de wintertijd, daalt dat aantal weer. Dat zegt eigenlijk alles. De late types krijgen nu weer meer ontspanning en slaap.”

De gevolgen van een langdurig gebrek aan slaap, met name dus bij avondmensen, worden volgens Hut onderschat. “We zien dat slechte of te korte slaap samenhangt met hogere risico’s op depressie, hart- en vaatziekten, obesitas en zelfs kanker. De wintertijd zorgt gemiddeld voor minder slaaptekort in de hele bevolking en dat maakt een groot verschil voor de volksgezondheid.”

In Europa zijn er al jaren plannen om de zomer- en wintertijd af te schaffen, maar die knoop is door leiders van de EU nog niet doorgehakt. Uit een peiling in 2018 onder 4,6 miljoen Europeanen bleek dat 84 procent voor afschaffing van de verschillende tijden is. Een meerderheid van de burgers sprak zich toen uit voor de zomertijd als permanente nieuwe tijd.

Begrijpelijk, vindt Hut, maar niet verstandig. Bovendien heeft hij kritiek op de vraagstelling. “Als je mensen vraagt of ze liever zomertijd of wintertijd willen, zeggen velen vanzelf: zomertijd, want in de zomer is het langer licht. Maar weet men wel dat het dan in de winter pas heel laat licht wordt? Het aantal verkeersongelukken neemt erdoor toe.”

De vraagstelling doet er dus toe, vindt Hut. “Als je de vraag formuleert als: ‘Wilt u een uur eerder opstaan? Of wilt u liever een uur later beginnen met werken?’, dan kiest de overgrote meerderheid voor dat laatste.“

Het valt volgens Hut niet mee om politici te overtuigen van de zegeningen van de wintertijd. “We hebben met een groep onderzoekers ons pleidooi in het Europees Parlement toegelicht,” vertelt hij. “We pleitten voor afschaffing van de zomertijd én een correctie van onze tijdzone: Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk en Spanje passen beter in de tijdzone van Engeland en Portugal. Met die twee maatregelen samen kom je anderhalf tot bijna twee uur dichter bij de natuurlijke zonnetijd die het beste past bij onze interne klok. Maar veel politici denken nog steeds dat vroeg opstaan gezond is. Dat is een hardnekkige culturele overtuiging.”

Wil je meer weten over de wonderlijke werking van je biologische klok? De Universiteit van Nederland sprak uitgebreid hierover met prof. dr. Roelof Hut.