De man die de ziekte van Alzheimer zijn naam gaf

Alois Alzheimer (1864-1915) werd geboren in de Beierse plaats Markbreit am Main. Zijn studie geneeskunde volgde hij aan de Universiteit van Berlijn en de Universiteit van Tübingen. In 1887 haalde hij zijn medische doctorale graad aan de Universiteit van Würzberg.

Hij ging werken in het psychiatrische verpleegtehuis in Frankfurt am Main, waar zijn kennis en interesse in psychiatrie en neuropathologie uitgebreid werd. Dit was mede te danken aan zijn vriendschap met collega Franz Nissl.

Op 25 november 1901 onderzocht Alzheimer de toen 51-jarige vrouw Auguste Deter. Sinds enkele jaren was zij bekend met symptomen van dementie, zoals geheugenverlies, verwarring en perioden van afwezigheid. Toen Alzheimer tijdens het onderzoek vroeg om haar naam op te schrijven lukte haar dat niet, ze was zichzelf verloren, zei Auguste zelf.

Dr. Alzheimer raakte door de jaren heen geobsedeerd met de casus van Auguste Deter. Hoewel hij in 1902 in een psychiatrisch laboratorium in München ging werken bleef hij betrokken bij Deter. Geregeld belde hij naar Frankfürt om kennis te nemen van de laatste ontwikkelingen.

In april 1906 overleed Auguste Deter, Alzheimer wilde de medische gegevens en het brein van de patiënte onderzoeken. Hierin ontdekte hij dat de situatie van Deter gedurende de laatste jaren beduidend was verslechterd. Pathologisch onderzoek wees uit dat er in het brein bepaalde verlammingen en een atrofie in de hersenschors hebben plaats gevonden. Deze symptomen leidde tot de diagnose dat Auguste Deter leed aan een ‘eigenaardige aandoening aan de hersenschors’.

De casus van Deter presenteerde Alzheimer hetzelfde jaar nog op een conferentie. Deze presentatie zette hij uiteen in een publicatie in 1907. De  uitgebreide publicatie volgde in 1911, hierin beschreef Alzheimer meerdere vormen van de ziekte, die elk op andere manieren te zien zijn in het brein.

Als gevolg van de bevindingen in de casus van Auguste Deter werden er snel meerdere gevallen bekend van de ziekte.

Vooraanstaand psychiater Emil Kraepelin noemde in 1910 de ziekte voor het eerst de ziekte van Alzheimer.

In 2012, ruim een eeuw later, werd de casus van Auguste Deter opnieuw onderzocht . Hieruit bleek dat Deter het gen PSEN 1 bezat. Van dit gen is bekend dat het een vorm van de ziekte van Alzheimer kan veroorzaken die op vroege leeftijd toe uiting komt. In onze speciale uitzending over dementie zijn twee gasten die dit gen ook hebben.