Hoe staat het met de vaccinatiegraad van Nederland?

Het Amsterdam UMC en het Wellcome Sanger Institute in Cambridge hebben een nieuwe ontdekking gedaan over de mazelen: de ziekte maakt kinderen niet alleen vatbaarder voor andere infecties, het virus legt ook het immuunsysteem tijdelijk stil. Hierdoor 'vergeet' het lichaam hoe bepaalde ziektes bestreden moeten worden. In het ergste geval duurt het vijf tot tien jaar voor het immuunsysteem van besmette kinderen weer volledig is hersteld.

In veel Europese landen zijn de mazelen zo goed als uitgeroeid, maar dit jaar keerde de ziekte terug in Europa. Albanië, Griekenland, Tsjechië en het Verenigd Koninkrijk worden niet langer door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) erkent als landen waar de ziekte uitgeroeid is. Ze werden eind augustus van de lijst gehaald. Nederland staat nog wel op deze lijst, maar volgens de regels van de WHO is de vaccinatiegraad voor mazelen, en andere infectieziekten, te laag.

De vaccinatiegraad in Nederland is momenteel gemiddeld 92,9 procent. Volgens de WHO is dit te laag. De organisatie heeft een vaccinatiegrens van 95 procent aangesteld, omdat dit volgens hen het minimum is om een ziekte zoals de mazelen uit te roeien. Dit is eerder gebleken bij de pokken, en ook de uitroeiing van polio is in zicht.

Het klinkt vreemd, verklaren dat een ziekte is uitgeroeid, terwijl de vaccinatiegraad geen 100 procent is. Toch is 95 procent bescherming genoeg, want wanneer zo’n groot deel van de bevolking immuun is, verdwijnen de uitbraken van de ziektes vanzelf. Maar, volgens het RIVM is de kans wel aanwezig dat de ziektes in andere landen rondwaarden. Een toerist die polio meeneemt naar Nederland, kan de vijf procent niet-beschermden nog wel ziek maken. Als zo veel mogelijk landen aan de ondergrens van de vaccinatiegraad voldoen, kunnen ziektes als de mazelen en polio uitgeroeid worden. Deze ziektes kunnen alleen verspreid worden door mensen. Dus wanneer de vaccinatiegraad hoog genoeg is, is de kans het grootst dat de kleine groep niet-beschermde mensen ook gezond blijven.

Volgens het RIVM is de vaccinatiegraad van verschillende infectieziekten in Nederland niet meer gedaald sinds vorig jaar. 92,4 procent van de kinderen heeft op 2-jarige leeftijd de DKTP-vaccinaties (difterie, kinkhoest, tetanus en polio) gehad, 92,9 procent de BMR-vaccinatie (bof, mazelen en rodehond). Hoewel het aantal kinderen dat ingeënt wordt in 2019 dus niet meer sterk is gedaald ten opzichte van voorgaande jaren, is de vaccinatiegraad in Nederland lager dan in een groot deel van de andere Europese landen.

Nederland maakt deel uit van de landen die samenwerken met de WHO. Hoewel het aantal uitbraken van de mazelen na de invoering van de ondergrens met 80 procent daalde, bleek het succes niet voor lang te zijn. Tijdens de eerste helft van 2019 blijken in Europa zo’n 90.000 mensen de ziekte toch gekregen te hebben. Ook in Nederland komen gevallen van mazelen nog voor, maar door de gevaccineerde groep zijn ze ook weer vrij snel weg. Maar, de vraag is of dit zo blijft, als de vaccinatiegraad niet stijgt.

De vaccinatiegraad in Nederland is een ingewikkelde kwestie. De WHO baseert de ondergrens van 95 procent voornamelijk op landen waar de populatie gevarieerd is: de kleine groep mensen zonder inenting is verspreid door het land. In Nederland is dit niet het geval. Hier wonen mensen die ervoor kiezen zich niet laten vaccineren in clusters. Sommigen van hen zijn streng gereformeerd en wonen in de zogenoemde Biblebelt. Anderen zijn antroposofisch: zij geloven dat inenting onnodig is, omdat kinderziektes nuttig zijn. Hun kinderen gaan vaak naar dezelfde basisscholen, waardoor een groot deel van de ongevaccineerde leerlingen in één klaslokaal zitten. Bijna de helft van de ongevaccineerde Nederlandse kinderen onder de 10 jaar zitten op basisscholen waar de vaccinatiegraad minder dan 80 procent is. Dit is volgens het RIVM een risico.

Op het eiland Urk brak dit jaar in juli de mazelen uit. De vaccinatiegraad tegen de mazelen is op dit eiland veel lager dan in andere delen van Nederland, namelijk op 60 procent. De mazelen kunnen alleen verspreid worden door mensen, dus wanneer de vaccinatiegraad hoog genoeg is, is de kans het grootst dat de kleine groep niet-beschermde mensen ook gezond blijven. Maar, wanneer dit niet het geval is, verspreidt de ziekte zich zeer snel.

Momenteel hebben in Europa zeven landen een prikplicht: Hongarije, Letland, Tsjechië, Slowakije, Italië, Polen en Frankrijk. In Nederland is deze plicht er niet, maar de regering wil mogelijk wel een wet invoeren die kinderdagverblijven in hun recht stelt om ongevaccineerde kinderen te weigeren. Kinderdagverblijf ‘Berend Botje’ was één van de eerste die kinderen zonder inenting weigerde: sinds 1 juli 2019 zijn ongevaccineerde peuters niet meer welkom. Bij PAUW debatteerden Gaby Alberts, pedagogisch directeur van 'Berend Botje', Gjalt Jellesma van BOinK (Belangenvereniging van Ouders in de Kinderopvang) en Bart Imming, een vader die zijn zoon van het kinderdagverblijf moest halen, over de rechten en plichten van een kinderdagverblijf. Kijk hieronder het gesprek terug.