Mr Bates vs The Post Office: hoe een softwarefout een nationaal schandaal werd

Mr Bates vs. the post office staat voor veel méér dan alleen deze zaak waarin 555 postkantoormedewerkers vervolgd werden wegens vermeende verduistering. Hoe kon dit uitgroeien tot een nationaal schandaal?

Toen Jo Hamilton aan het begin van deze eeuw een dorpswinkel annex postkantoor ging uitbaten in het Engelse dorp South-Warnborough, had ze een gemoedelijk bestaan voor ogen. Postzegels verkopen. Cheques innen. Cake bakken. Organiseren van de braderie. Het eindigde ermee dat de ‘postmistress’ onterecht vervolgd werd wegens verduistering, diep in de schulden raakte, nipt de gevangenis wist te ontlopen en bekendheid verwierf als ‘Jo from Hampshire’ in het docudrama Mr Bates vs The Post Office.

Hamilton was een van de honderden beheerders van Britse postkantoren die tussen 1999 en 2015 het slachtoffer werd van ondeugdelijke boekhoudsoftware, Horizon genaamd. Op mysterieuze wijze kregen de zogeheten ‘sub postmasters’ te maken met kastekorten. Meer dan negenhonderd werden strafrechtelijk vervolgd door Post Office Ltd of door justitie. Een kwart van hen belandde in de gevangenis. Schrijnend waren verhalen van mensen die alles kwijtraakten. Baan, huis, familie, vrienden. Dertien gedupeerden pleegden zelfmoord.

De grootste juridische dwaling uit de Britse geschiedenis, in 2009 aan het licht gekomen in vakblad Computer weekly , kreeg begin vorig jaar volop aandacht, in binnen- en buitenland, door het vierdelige Mr Bates vs the post office. Miljoenen Britse televisiekijkers werden zich bewust van de strijd die de 555 gedupeerden onder aanvoering van de koppige en strijdlustige Liverpudlian Alan Bates, die zelf ook zijn postkantoor was kwijtgeraakt, voerde tegen het semi-private Post Office Ltd. Ze wonnen, maar de strijd is nog niet voorbij.

Mr Bates vs the post office staat in een jonge, maar rijke traditie. Het verfilmen van waargebeurde misstanden is een goede manier gebleken om bij te dragen aan sociale rechtvaardigheid. Een voorbeeld isWho bombed Birmingham? (1990), een docudrama over zes Noord-Ieren die ten onrechte bleken te zijn veroordeeld voor IRA-aanslagen op twee kroegen in Birmingham. De dramatisering van hun lot sprak tot de verbeelding en binnen een jaar werden ze na zestien jaar gevangenschap vrijgelaten.

Groot was de publieke verontwaardiging over wat de Subpostmasters was aangedaan, deze vertrouwde gezichten binnen dorpsgemeenschappen. De woede richtte zich voornamelijk op Paula Vennells, tussen 2012 en 2019 de baas van Post Office Ltd. Dat zij het mikpunt werd, heeft ermee te maken dat zij leidinggaf in een periode waarin er al aanwijzingen waren dat er iets mis was met de software van het Japanse Fujitsu. Kort na de serie verloor ze, onder meer op verzoek van toenmalig premier Rishi Sunak, haar koninklijke onderscheiding

Op zijn beurt kreeg de 70-jarige Bates, gespeeld door Toby Jones, een ridderschap waardoor hij zich Sir Alan mag noemen. Hamilton is een van de subpostmasters met de letters OBE achter haar naam, Officer of the Most Excellent Order of the British Empire. Bij de BAFTA’s, de Britse Oscars, kreeg de serie dit voorjaar de Special Award. Toby Jones dempte het enthousiasme met de mededeling dat het drama ‘nog niets’ had bereikt, doelend op het gebrek aan vervolgingen en schadeloosstellingen. Rechtvaardigheid gaat langzaam.

De gepensioneerde rechter Sir Wyn Williams is bezig met zijn rapporten na jarenlange hoorzittingen. Het eerste deel, over compensatie en de menselijke gevolgen, wordt in juli gepresenteerd, De schuldvraag zal later ter sprake komen. Vernietigende woorden van Sir Wyn kunnen de opmaat vormen van rechtszaken en gevangenisstraffen, Ook zijn er politieke gevolgen. De leider van de liberaal-democraten, Sir Ed Davey, is een van de oud-bewindslieden die wanhopige klachten van Bates en de zijnen niet op waarde hadden geschat.

Compensatie is al tien jaar lang een probleem. Toen Bates en de zijnen Post Office succesvol hadden vervolgd, kregen ze 57.75 miljoen pond compensatie. Het grootste deel daarvan ging op aan juridische kosten. Nog steeds zijn Post Office en de overheid bepaald niet scheutig met het uitkeren van de tonnen waar gedupeerden recht op hebben. ‘Kunnen jullie ons blijven steunen,’ zei de 67-jarige Hamilton bij de Brit Awards, waar ze een muziekprijs mocht uitreiken, ‘want in tegenstelling tot wat de regering zegt, betalen ze postmasters niet uit.’

Inmiddels heeft ‘Jo from Hampshire’ een niet bekend gemaakt bedrag aan schadevergoeding geaccepteerd. Ze ontving 80 procent van haar claim, nadat haar aanvankelijk slechts 20 procent was aangeboden. De tonnen zullen niet alle emotionele smart wegnemen, bijvoorbeeld de herinnering aan het moment waarop ze vanwege haar strafblad werd verzocht het schoolterrein te verlaten waar ze als oma haar kleindochter hielp met het maken van paashoedjes.

Dit artikel verscheen eerder in de VARAgids. Als eerste lezen? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.