Mariëlle Tweebeeke wint de Sonja Barend Award 2012

Mariëlle Tweebeek wint de Sonja Barend Award voor haar interview in Nieuwsuur met Reinout Oerlemans en VU directeuren Elmer Mulder en Jaap Bonjar.

In het juryrapport schrijft de jury over het interview van Tweebeeke: 'Onbedreigde nummer één was desondanks Mariëlle Tweebeeke, die in de studio van Nieuwsuur drie heren het vuur na aan de schenen legde over de verborgen camera's van Eyeworks in VUmc.'

Haar telefoon ‘is geëxplodeerd’, zegt Mariëlle Tweebeeke de dag na de uitreiking van de Sonja Barend Award 2012. Ze ontving de prijs voor haar interview met de verantwoordelijken over het tv-programma 24 Uur tussen leven en dood, waarin verborgen camera’s de dagelijkse praktijk van de spoedeisende hulp bij het VUmc in Amsterdam volgden. ‘Dan sta je in het rijtje: Matthijs, Clairy en Twan’ – de eerdere winnaars van de VARAgids-prijs. ‘Dat vind ik wel heel bijzonder.’

Niet slecht voor iemand die pas op d’r dertigste bedacht: ik moet de journalistiek in. En daarvoor, op school, helemaal niet fanatiek was. ‘Ik was dromerig en met andere dingen bezig. Ik wist ook niet goed wat ik wilde. Mijn vader kwam weleens thuis met spannende verhalen; hij was dan door een headhunter benaderd. Dan sprak hij af in een hotel, over een baan in het buitenland. Toen dacht ik: headhunter! Dat wil ik worden! Dus ging ik arbeid- en organisatiesociologie studeren.’

Headhunter werd ze. Samen met haar vriend startte ze een wervings- en selectie- bureau, waarmee ze aardig wat succes boekte – het was de tijd dat er nog wat te headhunten viel. Toen liepen ze beiden tegen de dertig en viel de vraag: is dit echt wat we willen? ‘We zijn gaan reizen, we hadden de tijd en het geld. We gingen op bezoek bij vrienden die in Thailand zaten, op een heerlijk eilandje. Mijn vriend en ik kregen nieuwe bedrijfsideeën, over wat we verder zouden kunnen doen. Maar die vriendin daar bleef steeds aan mij vragen: als je alléén iets zou doen, wat zou je dan willen? Dat was zo’n open vraag, ik kwam helemaal op andere gedachten. En ik zei: dan zou ik bij AT 5 willen werken.’

AT 5 is de lokale zender van Amsterdam, de plek waar Tweebeeke dan al sinds haar studietijd woont. Eenmaal thuis belt ze de redactie, met de vraag: kan ik – dertig jaar oud, geen journalistieke ervaring – bij jullie komen werken? Nou, dat kon. En omdat op Tweebeekes bankrekening nog steeds een buffertje stond was één voorwaarde (geen geld voor een salaris) de eerste maanden niet echt een probleem. Tweebeeke werd (inmiddels bezoldigd) politiek verslaggever, interviewde de burgemeester en kreeg een politieke talkshow. Voor haar hoefde Hilversum helemaal niet. Nou ja, één Grote Wens ontstond: als Clairy Polak ooit weg zou gaan bij Nova, ja, die plek zou ze wel willen innemen. Enfin, Nova werd Nieuwsuur, Tweebeeke was inmiddels nieuwslezer bij RTL-Nieuws en de anchorvacature kwám voorbij. De journalistieke jaren van Mariëlle Tweebeeke vóór het winnen van de Sonja Barend Award in een notendop.

Terug naar 23 februari 2012, de dag van het gelauwerde Nieuwsuur-interview. Een dag ervoor kijkt Tweebeeke thuis naar Nieuwsuur met collega Joost Karhof. Het programma brengt een item over het programma 24 Uur tussen leven en dood. Er is commotie ontstaan omdat patiënten en familie (een vader komt in beeld) zonder dat ze het vooraf wisten gevolgd zijn met camera’s van producent Eyeworks, terwijl ze op de spoedeisende hulp van het VUmc zaten. De discussie die volgt: mogen niet-artsen (als in: Eyeworks-medewerkers) zonder toestemming en met onzichtbare cameraatjes meekijken met iemand die op de spoedeisende hulp ligt? Tuurlijk niet, is het antwoord. Allerlei medische codes zijn overduidelijk; dit programma kan niet.

RTL wil het programma tóch uitzenden. Terwijl Nieuwsuur het item brengt, stuurt Tweebeeke een sms naar de eindredacteur – iets wat ze anders nooit zo doet, tijdens de uitzending. ‘Dit is ongelofelijk, hier moeten we op door. Morgen moeten we Eyeworks, RTL en VU aan tafel,’ staat erin. De eindredacteur van die dag had de volgende dag ook dienst, weet Tweebeeke. Het item moet er komen, vindt ook de eindredacteur.

Ook bij het VUmc wordt de uitzending gekeken. Tweebeeke: ‘Er ontstond daar onrust. Er kwamen persverklaringen.’ Nieuwsuur heeft inmiddels de ideale gastenlijst samengesteld: bestuursvoorzitter Elmer Mulder van het VUmc, Reinout Oerlemans van Eyeworks en Erland Galjaard van RTL. Alle drie zeggen ze
min of meer toe, maar de vraag op de redactie blijft: komen ze echt? Nieuwsuur heeft dan inmiddels nieuwe patiënten gefilmd, die boos zijn over de werkwijze van Eyeworks bij dit programma. Tweebeeke: ‘De VU, Eyeworks en RTL wilden weten wie dat waren. Maar wij zeiden: ook wij hebben met privacy te maken, dat gaan we niet vertellen. We wilden wel de casussen aandragen, dat was geen probleem.’

De drie partijen stemmen alsnog in met een interview. ‘Die mensen waren zó overtuigd van hun gelijk. Zij geloofden echt: als we maar laten zien dat dit een integer programma is, komt het goed. Ze zaten in een tunnelvisie.’ RTL schuift de eerste aflevering van het programma naar voren. Diezelfde avond, vóór het interview, is de eerste 24 Uur tussen leven en dood te zien.

Inmiddels is het acht uur, nog twee uur voor de uitzending. RTL belt af. Jaap Bonjer, hoofd van de spoedeisende hulp komt wel, als derde gast. De heren willen alleen gedrieën aan tafel, en vóór de uitzending zullen ze de reportages bekijken die voor die avond door Nieuwsuur zijn gedraaid. Bonjer en Oerlemans arriveren. Tweebeeke: ‘Oerlemans vroeg mij of ik zijn programma zojuist had gezien, bij RTL. Ik denk dat hij hoopte dat ik het wel goed zou vinden, als ik had gekeken. Dat de discussie dan voorbij zou zijn.’

Bonjer en Oerlemans zien vlak vóór de uitzending het filmpje van Nieuwsuur dat het interview moet inleiden. Er komt onder meer iemand in beeld die vertelt dat hij werd uitgenodigd door de Eyeworks-medewerkers in de redactieruimte van het programma. Hij tekent op een papiertje de indeling van die kamer: een muur met 36 monitoren, die continu alles registreren. Twee editsetjes en nog een paar bureaus. Eyeworks-medewerkers konden dus de hele tijd alles volgen, al werd er niet getapet. Ontluisterend en tegen alle regels in. Oerlemans is not amused. ‘ ”Dit is prutswerk,” zei hij. Hij werd boos. Maar ik moest op dat moment al de studio in. Ik liep weg, en mijn eindredacteur zei: we zien het wel. Of ze zitten er wel, of ze zitten er niet.’

22:00 uur. Tweebeeke kondigt het nieuwsblok aan. Terwijl de nieuwslezer leest, hoort Tweebeeke via een zendertje in haar oor: ‘Onze gasten lopen nu weg, ik weet niet of we ze nog krijgen.’ De drie gasten zijn al op weg naar de uitgang. Terug naar huis. Bas Haan, de redacteur en verslaggever die dit item heeft voorbereid, overtuigt ze ter plekke om toch aan te schuiven: ze krijgen de ruimte om hun eigen verhaal te doen. Desnoods zal de hele uitzending van die dag het VUmc-item behandelen, tijd wordt geen probleem. Dat overtuigt ze om toch te blijven.

Het nieuwsblok is voorbij, de heren zitten aan tafel. ‘Ik was goed voorbereid en wist wat ik wilde,’ zegt Tweebeeke. ‘Maar misschien hadden de drie iets voorbereid waar ik niet aan had gedacht. Misschien hadden ze op het laatst hun strategie omgegooid, dat kan natuurlijk in een live gesprek.’ Het omgekeerde bleek het geval: Mulder verdedigt zich na de eerste vraag met een argument dat het afgelopen etmaal is weerlegd. Hij vindt het vervelend dat er fouten zijn gemaakt, daar kun je van leren, maar de mensen die op tv komen, zijn nadrukkelijk om toestemming gevraagd. Bovendien zullen ze nogmaals worden aangeschreven om toestemming.

Maar dat is het punt niet. Het gaat hier om gevallen die níet zijn uitgezonden, maar wel zijn gevolgd door de Eyeworks-camera’s. Zonder dat ze het wisten. Als ze uiteindelijk niet interessant genoeg bleken, of geen toestemming gaven, zijn ze toch geregistreerd door camera’s voor een RTL- programma.

‘De discussie die op de dag van de uitzending werd gevoerd – door medisch ethici, juristen en de artsenvereniging – was al bekend. Ik was zó verbaasd dat na het eerste antwoord van Mulder bleek dat hij niet wist wat er gebeurde. En dat hij niet begreep wat nou precies het punt was.’ Als we het interview terugkijken, zien we ook hoe Mulder contact zoekt met Bonjer en Oerlemans. Hij kijkt Tweebeeke niet aan en geeft na de eerste interruptie van de interviewer stotterend het woord aan zijn tafelgenoten. In het gesprek dat volgt, zien we niet zozeer bij Mulder, maar vooral Bonjer en Oerlemans langzaam het besef doordringen: dit gaat de verkeerde kant op. ‘Omdat het drie tegen één was, hadden we van tevoren afgesproken dat ik partij zou kiezen tégen het programma. Op de helft van het gesprek dacht ik: ik doe dit gesprek op mijn manier. Ik maakte het persoonlijk; dat was een risico. Ik wist niet of die strategie door de eindredactie met enthousiasme ontvangen zou worden.’

Na een klein halfuur is het item voorbij, alles is gezegd. Er volgt een ander item, daarna sport. Tweebeeke ziet de heren nooit meer terug. ‘Ik zag Oerlemans nog wel kijken, toen hij de studio verliet: wat is híer gebeurd?!’

De volgende dag komen honderden enthousiaste e-mails binnen bij de redactie. De VU geeft dan de opdracht op te stoppen met uitzenden van de reeks 24 Uur tussen leven en dood. In mei publiceert het ziekenhuis een onderzoek over de kwestie. ‘Het medisch beroepsgeheim en de aspecten van privacy van patiënten zijn onvoldoende geborgd,’ schrijven de onderzoekers. In augustus vertrekt Mulder bij het VUmc. En in oktober ontvangt Tweebeeke de Sonja Barend Award 2012, voor het beste tv-interview.

Dit artikel komt uit VARAgids 43, 2012.