Beate Völker doet onderzoek naar vriendschap: kan een man met een vrouw bevriend zijn?

Beate Völker doet onderzoek naar vriendschap. Over cultuurverschillen, ruzie en de vraag: kan een man met een vrouw bevriend zijn?

Toen sociologe Beate Völker begon met haar onderzoek naar sociale netwerken, viel het haar op dat er vooral veel bekend was over familiebanden, maar veel minder over ‘zwakkere’ verbindingen zoals met buren, collega’s en vrienden. ‘Bij kinderen en jongeren was er wel onderzoek, vooral gericht op negatieve beïnvloeding, zoals groepsdruk rond roken of stelen. Maar bij volwassenen was er opvallend weinig aandacht voor die dagelijkse relaties. Terwijl die juist zoveel invloed hebben op hoe je je voelt.’

In de wetenschappelijke literatuur werden die sociale verbindingen buiten de familie soms zelfs de ‘restcategorie’ genoemd. Juist dat begon haar te fascineren. Vooral vriendschap trok haar aandacht. En ze was niet de enige: de laatste twintig jaar is het onderzoek naar niet-familiaire relaties explosief gegroeid. Ook in de samenleving zie je die verschuiving. Waar het in literatuur, films en series vroeger vooral om de liefde draaide, gaat het nu vaker over vriendschap.

Is vriendschap dan iets van deze tijd? Niet per se. Vriendschap is van alle tijden. In de prehistorie zijn er al tekenen van menselijke verbondenheid. Archeologen vonden leisteenringen die bewust doormidden waren gebroken. De ene helft werd in het ene gebied teruggevonden, de andere ergens anders. Het ging niet om familie, maar om affectie, genegenheid: mensen die elkaar iets gaven, als teken van verbondenheid.

Wat is vriendschap? Er zijn vele definities. Vertrouwen en het beste met elkaar voorhebben staan bovenaan. Zelf vind ik de omschrijving van de Duitse schrijver en satiricus Kurt Tucholsky heel mooi: vriendschap is een thuis, een thuiskomen. Je voelt je gezien, en je ziet de ander ook echt.

Is vriendschap makkelijker dan een partnerrelatie? Niet per se. Een partnerrelatie is maatschappelijk ingevuld — met instituties als het huwelijk of een samenlevingscontract. Vriendschap is vrijer: je bepaalt samen de spelregels. Dat maakt het bijzonder, maar ook kwetsbaar.

Voor vriendschap is er ook een klik nodig. Is er iets als verliefdheid in het spel? Ja, dat kun je wel zeggen. Het komt in de buurt van liefde, maar dan niet romantisch of seksueel. Je voelt genegenheid en gunt de ander het goede.

Is vriendschap dan onvoorwaardelijker? Dat denk ik niet. De coronacrisis was wat dat betreft heel leerzaam. Het zette vriendschappen soms onder druk. Ineens moest je positie innemen: houd ik me aan de regels? Laat ik me vaccineren? Als je daar verschillend over dacht, kon dat lastig zijn. Vriendschappen werden soms op de proef gesteld of vielen stil.

Waarom lijken vrienden vaak op elkaar? Er is aan de ene kant herkenning en bevestiging: je deelt interesses, hebt dezelfde voorkeuren. Tegelijkertijd is er bewondering: je ziet iets in de ander wat jij misschien niet bent, maar wel waardeert. Dat bevordert het contact. En soms beleef je via de ander iets wat je zelf niet kunt. Vrienden helpen je ook op persoonlijk vlak. Je leert van elkaar.

Jullie onderzoek laat zien dat vriendschappen meebewegen met je levensfase en dat je ook vriendschappen kwijtraakt. Gaat er dan iets waardevols verloren? Niet per se. Je raakt mensen niet kwijt, ze schuiven meer naar de achtergrond. Als ik je nu vraag twee goede vrienden te noemen, en dat over vijf jaar weer doe, noem je waarschijnlijk andere namen. Die ‘oude’ vrienden zijn er nog, alleen spreek je ze nu even minder. Soms groeien interesses uit elkaar, of verhuist iemand, of komt er een andere afslag in het leven. Dat is een natuurlijk proces. Goede vrienden kunnen ook mensen zijn die je jaren niet spreekt, en met wie je dan de draad toch weer oppakt.

Wat gebeurt er als een vriendschap eindigt na een conflict? Dat gebeurt verrassend weinig. In onderzoek bleek dat mensen zelden door een knallende ruzie uit elkaar gaan. Ze zeggen eerder: het is verwaterd. Soms is er een periode van stilte, en later vind je elkaar weer. Of je laat het langzaam los, bedoeld of onbedoeld.

Je zegt dat vriendschap verbindend werkt. Maar in grote vriendengroepen — studentenverenigingen, hooligans — zie je soms juist uitsluiting en polarisatie. Klopt. Zodra er sprake is van een institutionele vorm, kan een groep gesloten raken. Vriendschap op zich is verbindend, maar netwerken kunnen ook uitsluiten. Toch zie je dat individuele vriendschappen je blik verbreden: ze trekken je uit je kerngezin of relatie en verbinden je met de samenleving.

Lees verder in VARAgids 20. Vanaf dinsdag 13 mei 2025 op de mat, in de winkel en in de app. Nog geen abonnee?