Enigma: documentaire over twee iconische trans vrouwen smaakt naar meer

De nieuwe film van Zackary Drucker toont hoe een Parijse nachtclub in de jaren zestig van de vorige eeuw transformeert tot een transbolwerk.

Filmmaker en trans vrouw Zackary Drucker (The Stroll, 2023) verlegt in Enigma haar focus naar twee ‘pioniers’ die in haar ogen belangrijk zijn voor de globale LHBTQIA+-gemeenschap: model April Ashley en zangeres Amanda Lear. April Ashley, een bekende Engelse trans vrouw, brak in de jaren vijftig van de vorige eeuw door als model. Zij was een van de eerste trans vrouwen die een genderbevestigende operatie onderging. Tot 1961, toen een vriend haar persoonlijke verhaal verkocht aan de pers, wist niemand dat ze als man was geboren.

Van Lear, die in de jaren zestig als model werkte en later furore maakte met talloze disco-hits, is niet bekend of ze een trans vrouw is. Zelf beweert ze van niet, hoewel Drucker in haar film in gesprek met Lear zich hardop afvraagt waarom zij en al haar trans lotgenoten Lear dan zo bewonderen. De tijden zijn ook veranderd, erkent ze. En dat laat Enigma ook zien. In de hoogtijdagen van Ashley en Lear zweeg je over operaties en over je genderentiteit.

De twee komen elkaar tegen als collega's bij het Parijse Le Carrousel, een chique nachtclub in Pigalle, waar trans vrouwen voor het publiek dansen en optreden. Lear raakt daar bevriend met kunstenaar Salvador Dalí en wordt lange tijd een van zijn muzen. Drucker zet dat etablissement neer als een soort springplank voor talentvolle trans vrouwen – gesitueerd in een omgeving die hen omarmde.

De buitenwereld was destijds hardvochtiger. Als Ashley in 1966 van haar echtgenoot wil scheiden, eist ze alimentatie. Hij klaagt haar aan, omdat ze een man zou zijn. Uiteindelijk wordt het huwelijk ook vanwege die reden ongeldig verklaard, een grote tegenslag voor trans vrouwen die vanaf dat moment niet meer konden trouwen. Ook schetst Drucker hoe de Britse tabloids geobsedeerd zijn met het ‘outen’ van trans vrouwen.

De filmmaker interviewt naast de twee hoofdpersonen ook een keur aan andere trans iconen. De negentig minuten die Enigma in beslag neemt, voelen tamelijk summier. Hier had een serie ingezeten. Waarin de verschillende thema’s, die nu tussen neus en lippen door voorbijschieten, inhoudelijker hadden kunnen worden behandeld. Want dit onderwerp, de geschiedenis van trans vrouwen in het midden van de vorige eeuw, is vooralsnog onmiskenbaar onderbelicht.

Enigma, vanaf dinsdag 24 juni 2025 bij HBO Max