Hoe vrouwen in detectiveseries steeds vaker speurder zijn in plaats van lijk: ‘De definitieve volwassenwording van het genre'

Ook deze detectivezomer gaan we weer veel fictieve tv-moorden aanschouwen. Ze zullen worden opgelost door detectives die in toenemende mate één ding gemeen hebben: ze zijn vrouw.

Vrouwen zijn alomtegenwoordig in de misdaad. Althans in de fictieve misdaad. Elf jaar lang recenseerde ik thrillers voor de boekenbijlage van NRC Handelsblad. Daar steekt een mens een hoop van op over criminaliteit – gebruik altijd wegwerphandschoenen als je kwaad in de zin hebt, gooi je mobiele telefoon weg, bewaar kostbaarheden in een rommelige keukenla en nooit, nóóit in je slaapkamer – maar op een hoger meta-niveau viel ook op dat thrillers bovengemiddeld worden gelezen én geschreven door vrouwen. In de literatuur en de bibliotheek heeft dat een lange historie. De grootste en één van de eersten was Agatha Christie natuurlijk, met haar Miss Marpleboekenreeks. Op televisie duurde het veel langer voordat vrouwelijke speurders de overhand kregen, maar dat is inmiddels wel een feit. Eerst waren vrouwen vooral als slachtoffer te zien, nu heel vaak juist als speurder. Van lijkzak naar leider, om het plat uit te drukken.

Bij mij en vele andere verstokte tv-kijkers begon de kennismaking met tv-moorden in de jaren 70, toen detectives op het kleine scherm nog bijna exclusief mannen waren. Je had toen niet veel te kiezen, er waren maar twee televisiezenders en het aanbod aan misdaadseries was overwegend Amerikaans en Brits, met af en toe een Duitse krimi erbij. De speurders waren man, de daders meestal ook, de slachtoffers deprimerend vaak vrouw. Heel vaak keek ik als kind met mijn vader naar de Amerikaanse serie Columbo, waarin Peter Falk om de paar weken een moord oploste in het chique Beverly Hills, een wijk in Los Angeles. Die serie liep vele jaren, van 1971 tot 2003, en is in volle glorie en opvallend onberispelijke beeldkwaliteit te zien op Amazon Prime Video, alsof het gisteren gefilmd is. Maar bij het herzien ervan, is vooral opvallend hoezeer de serie doet denken aan het veel recentere en eveneens steengoede Vera. Vera Stanhope is een hedendaagse vrouw die in het Britse Northumberland moorden oplost, gekleed in net zo’n verlopen regenjas als Columbo, zich verplaatsend in net zo’n aftandse auto. Columbo reed in een hakkelende Peugeot, Vera in een afgekloven Landrover. Ze hebben ook allebei een bedachtzame afstandelijkheid en wekken allebei geheel ten onrechte de indruk dat ze te verwaarlozen en ongevaarlijk zijn. Columbo zei altijd, als hij naar de voordeur van de hoofdverdachte drentelde om weg te gaan: ‘oh ja, er is toch nog één dingetje dat me dwarszit’. Vera zegt altijd: ‘sorry liefje, maar…’ En dan weet je dat je de sigaar bent als crimineel, ook dit veertiende (en helaas laatste) seizoen weer. In die zeventiger jaren was het, kortom, nog volstrekt vanzelfsprekend dat de detective die je als moordenaar moest vrezen een man was. Columbo, The streets of San Francisco, The Rockford files, Baretta – allemaal heren. Maar tegenwoordig is het eerder regel dan uitzondering dat een politieagent op televisie een vrouw is. De geschiedenis van die vrouwelijke speurders op televisie begon in Nederland in 1974 met de Amerikaanse serie Police woman, die hier werd uitgezonden onder de titel Pepper, met Angie Dickinson als sergeant Suzanne ‘Pepper’ Anderson. Hoewel ze de hoofdrol had, wat in die tijd uniek was voor een politievrouw, was ze zeer nadrukkelijk seksueel aantrekkelijk. Pepper was een sterke actieheld die autoriteit had en dat ook uitstraalde, maar je kunt de serie onmogelijk feministisch noemen. Toch was haar vrouw-zijn wel een onderwerp dat meer was dan alleen maar het zijn van een blonde seksbom. Pepper hield zich nadrukkelijk bezig met misdaden die vaak tegen vrouwen waren gericht en ze had veel empathie met de slachtoffers. In de serie Charlie’s angels was het sexy zijn ook een belangrijk onderdeel van het concept, waarin drie jonge vrouwen onder leiding van de altijd onzichtbaar blijvende Charlie iedere week een misdaad oplosten, maar ze hadden het wel voor het zeggen en konden net zo hard rennen, schieten en slaan als de mannen die veelal hun tegenstanders waren. Dat gold ook voor die andere Britse geheim agent uit dezelfde tijd: Emma Peel trapte zich als geoefende maar altijd bevallige karatekampioen in De wrekers een ongeluk tegen de belagers die haar en haar collega John Steed dwarszaten. Maar ook bij Emma Peel stonden uiterlijk en standaard vrouwelijkheid toch op de eerste plaats – ‘vrouwelijk’ gezien door de mannelijke blik wel te verstaan.

Lees verder in VARAgids 26. Vanaf dinsdag 24 juni 2025 op de mat, in de winkel en in de app. Nog geen abonnee?