Margriet van der Linden onderzocht moordzaken die hun oorsprong vonden in haat

Na een televisiestilte komt Margriet van der Linden met het programma State of hate, een documentaireserie over haat in de Verenigde Staten. Meer in het bijzonder: hate crimes. Aanslagen en moorden gepleegd uit haat jegens mensen die anders zijn. De 53-jarige journalist kroop na vier jaar M achter de talkshowtafel vandaan en ging op reis door Amerika op zoek naar de oorsprong van beruchte moordzaken. Als ik haar spreek is ze net terug van een weekje ‘bijtanken’ in New York. Haar koffer staat nog gesloten in de woonkamer naast de kerstboom. 

Hoe kwam je op het idee voor deze serie?
Eigenlijk was het een logische keuze. Ik maak al jaren verhalen over Amerika, eind jaren 90 ben ik er correspondent geweest en in de contemplatieve periode na het stoppen van M vroeg ik me af: hoe lang doe ik dit vak al? En: wat zijn de dingen die ik graag doe? Dat waren verhalen vertellen en erop uitgaan. Dat zit in me gebakken. Amerika was voor mij een logische keuze.

Waarom heeft de VS jouw belangstelling?
Omdat alles wat daar gebeurt vaak een voorbode is voor wat er bij ons staat te gebeuren. Ook in positieve zin, alle emancipatiebewegingen zijn daar begonnen.

Toch koos je haat als thema.
Er waren nieuwsverhalen uit de jaren dat ik in de VS werkte die me nooit hebben losgelaten. Belangrijke verhalen die ook vandaag de dag nog altijd urgentie hebben. De hate crimes van toen zeggen iets over het Amerika van nu.
Voor de vijfdelige documentairereeks reist Van der Linden onder meer door staten als Oklahoma, Wyoming en Texas. Ze duikt in de moorden op een zwarte man, op een homoseksuele student, een abortusarts en een transvrouw, en ze gaat terug naar de restanten van een terroristische aanslag (gepleegd door een witte man). Mensen die ze soms 25 jaar geleden voor het laatst zag zoekt ze opnieuw op – slachtoffers, nabestaanden, daders.  
Door terug te gaan in het verleden polst Van der Linden de temperatuur op van het land anno nu. Is het beter nu? Dat is de vraag die zich opdringt. Is het minder erg tegenwoordig? De haat tegen vrouwen, homo’s, trans personen, mensen van kleur?
‘Matthew Shepard’, zegt ze als ik vraag of een van de misdaden haar speciaal is bijgebleven. Het is de student die op een avond in 1998 met twee jongens de auto in stapte en daarna zo ernstig mishandeld werd dat hij later in het ziekenhuis overleed. Homohaat.  
‘Ik was in New York en vroeg ik me toen al af waarom juist deze moord me zo choqueerde. Omdat het zo’n groot nieuws was? Vanwege de gruwelijke details?’

En?
Omdat ik het had kunnen zijn. Daarom. Dat is ook precies de essentie van hate crimes: dat één persoon wordt gelyncht, maar tegelijk de hele groep getroffen wordt omdat die gechoqueerd is. Ik zat ver weg in New York, ik ben een vrouw, maar ook gay. Dus ik had het kunnen zijn.
Hetzelfde zag je bij de moord op James Byrd in Jasper, Texas. Dat was een onwaarschijnlijk afschuwelijke lynchpartij. Byrd was een zwarte man die door drie witte mannen achter een pick-up truck werd gebonden en net zo lang achter de auto werd aangesleept totdat hij dood was. Toen ik op die plek terugkwam zeiden mensen: It could have been me. Dat is ook zo. Het ging niet om de man, het ging om zijn kleur.  

Wat verschrikkelijk allemaal.
Dat is precies waarom ik deze serie wilde maken. Het zijn dezelfde thema’s als waar ik het in M veel over had. Abortus, lhbti, Amerika, racisme, populisme, vrouwenhaat.
De moord op de gynaecoloog in Buffalo, een abortusarts, was ook een pittige. Ik sprak met mensen die zich Army of God noemen en fel tegen abortus zijn. Je weet dat abortus in veel staten inmiddels is verboden door het terugdraaien van ‘Roe versus Wade’ en ik vroeg aan hen: hoe hebben jullie dat nieuws ontvangen? Ze zeiden: ‘We hebben de champagne opengetrokken, net als toen bij de moord op de arts.’  
Wat ze ook zeiden: ‘We hadden het bijna opgegeven, we dachten dat we de strijd om abortus te verbieden maar moesten stoppen. Maar nu gaan we door’.

Wat bedoelden ze?
Dat vroeg ik ook. Ik zei: Hoezo gaan jullie door, is het nog niet af? ‘Nee’, antwoordden ze, ‘het is pas af als het echt helemaal verboden is.’ Dus wij maar denken dat het recht op abortus, een vrouwenrecht, wel geregeld was inmiddels. Dat is dus niet zo. Dingen kunnen gewoon teruggedraaid worden.

Lees verder in VARAgids 1 vanaf bladzijde 8.