Interview: Thomas Vinterberg over Families Like Ours

In gesprek met regisseur Thomas Vinterberg over zijn nieuwe serie Families like ours, over de stijgende zeespiegel. Niet gesitueerd in Bangladesh, maar in Denemarken. ‘Deze mensen zijn tot op het bot verwend.’

Wanneer we Thomas Vinterberg half december spreken over zijn serie Families like ours, is er sprake van dat hij een tweede seizoen mag maken. ‘Dat was nooit de bedoeling,’ zegt hij. ‘Ik denk erover na. Toen ik vier jaar geleden aan de serie begon te schrijven, was ik op een donkere plek. Ik had net mijn dochter verloren. Mijn vrouw las de synopsis en moest huilen. Ze zei: misschien moet je jezelf toestaan om een zekere hoop in de serie te stoppen en misschien ook wel in je leven. Dat heb ik geprobeerd, op beide vlakken. Een balans tussen zwaarte en hoop. Wat betreft de serie blijft het een verhaal over vluchtelingen, westerse vluchtelingen weliswaar, maar het zou vreemd zijn als het louter een sprookje was over geprivilegieerde Scandinavische vluchtelingen. Het moest echt zijn.’

Daarom misschien neigt de weegschaal in dit eerste seizoen meer naar de zwaarte. Wat overigens geenszins een kritiek is: Families like ours is een van de relevantste, tot nadenken stemmende series in tijden. Niet alleen omdat hij het urgente thema van klimaatverandering aansnijdt, maar vooral omdat de serie het immigratie-narratief omkeert. In plaats van vluchtelingen uit Oost-Europa, Afrika en Arabische landen, moeten nu Denen onderdak vinden in andere landen. En blijkt al snel dat je met een witte huid, een hoge opleiding en keurige achtergrond niets koopt wanneer het land dat je verlaat is ingestort, je geen geld meer kunt opnemen omdat de inflatie zo groot is dat de banken dichtgaan en dat je bezit, dat huis, appeltje voor de dorst, goudmijn zoals we dat in veel westerse landen beschouwen, letterlijk onder water komt te staan. Daarnaast: wie zit er op je te wachten wanneer zes miljoen mensen moeten worden geherhuisvest?

Familie like ours begint met beelden van een stroom mensen, die te voet of met auto’s op weg zijn naar de haven waar grote passagiersschepen klaarliggen, als arken van Noah. De camera houdt een meisje in beeld, zoekend, zorgelijk turend naar de schepen.

Dan gaan we zes maanden terug in de tijd. We zien hoe een man een vergadering verlaat, zich opsluit in het toilet en een sms stuurt met de omineuze woorden: ‘ze gaan het doen.’ Al snel leren we dat die ene regel verwijst naar de beslissing om Denemarken te sluiten: als gevolg van de klimaatverandering stijgen de zeespiegels in zo’n rap tempo dat het niet langer verantwoordelijk is om te blijven.

Met dat gegeven richt Vinterberg zijn vizier op een familie, maakt hij, zoals het een goede verhalenverteller betaamt, het politieke persoonlijk, zodat hij perfect invoelbaar maakt wat er kan gebeuren, met families zoals de onzen in een crisis die ons in zekere zin allemaal boven het hoofd hangt.

Centraal staat de 19-jarige Laura, die al snel voor de keuze wordt gesteld of ze met haar welgestelde architectenvader meegaat naar Parijs omdat hij daar terecht kan bij een gerenommeerd bureau of dat ze met haar moeder, die een burn-out heeft, meegaat naar Boekarest waar een heel andere situatie wacht.

Ze kiest voor het laatste en dat is in zekere zin de katalysator voor het drama dat zich ontvouwt in de zeven afleveringen die volgen. Haar keuze lijkt een schoolvoorbeeld van parentificatie: een toestand waarbij een kind de verantwoordelijkheid voor een ouder op zich neemt.

Vinterberg ziet dat anders. ‘Ik zie het veeleer als een fundamentele keuze, die we ook maken als we een relatie aangaan. In onze tijd denken veel mensen: “what’s in it for me?” Hoe kan deze persoon er voor mij zijn? Mijn behoeften bevredigen? Wat is zijn financiële situatie, wat voegt de relatie toe aan mijn leven? Terwijl het in de christelijke traditie veel meer de vraag is: wat kan ik betekenen voor hem of haar. Hoe kan ik een ander helpen? Wat kan ik doen voor de gemeenschap? Laura ziet zich geplaatst in die fundamentele situatie: zal ik mezelf helpen aan een mooi leven, die prachtige studie aan de Sorbonne, of zal ik mijn moeder helpen, die in een crisis zit? Zeker, ik ontken niet dat er iets ongezonds zit in hun relatie, co-dependentie, parentificatie of wat voor woord je er ook aan geeft. Al moet je moet ook niet vergeten dat Laura nog jong is en haar moeder hard nodig heeft. Toch gaat het voor mij in de basis om dat ze iemand helpt die in nood is.’

Het verbaast Vinterberg dat deze vraag hem vaker is gesteld. ‘Ik hoor veel minder mensen over bijvoorbeeld haar vader, die via zijn zwager voorkennis heeft en nog even snel zijn huis probeert te verkopen of over diezelfde zwager die samen met zijn echtgenoot op mensen schiet omdat ze geld komen halen. Het recht op zelfverdediging heet dat. Alsof het gewoon is.’

De mannen, vooral de oudere mannen, zoveel wordt de kijker als snel duidelijk, delven sowieso moreel het onderspit. Ze liegen, bedriegen, voelen zich beter dan rest en verwachten dat hun privileges gewoon gecontinueerd worden. Een mooi voorbeeld is wanneer Jacob, de vader die met zijn huidige vrouw naar Parijs is gegaan een enorme faux-pas maakt en daarop een reprimande krijgt van zijn baas, die hen ‘verwend’ noemt. ‘Dat zijn ze ook,’ zegt Vinterberg. ‘Je zou het kunnen vergelijken dat ik in die situatie naar Parijs ga en vraag: waar is mijn assistent eigenlijk. Of dat ik een film zou maken in de Oekraïne en verbaasd ben dat er geen havermelk latte voor me klaarstaat ’s ochtends. Deze mensen zijn tot op het bot verwend.’

Het is interessant te zien hoe Vinterberg het personage van de moeder (gespeeld door Paprika Steen) heeft uitgewerkt. Hoe zij van een hoopje ellende, in haar nieuwe leven – in de grauwe suburbs van Boekarest – juist haar kracht hervindt. ‘Voor de moeder is het opnieuw kunnen beginnen ook een kans. Zij gaat door wat psychologen “post-traumatische groei” noemen. Dat was een nieuw begrip voor mij. Ik vond dat zo mooi en hoopvol, dat je nadat je iets verschrikkelijks hebt meegemaakt, een nieuw begin kunt maken waarin het pijnlijke een plek heeft gekregen. Ze is ook een vrouw die gewend is haar eigen boontjes te doppen – omdat er niemand voor haar zorgt. Eenzaamheid en kracht gaan vaak hand in hand. Maar uiteindelijk komt zij als winnaar uit dit verhaal. Ze weet als geen ander hoe ze het leven weer bij de horens moet vatten.’

Toch wil Vinterberg ook een lans breken voor de vader, die we op het einde van het eerste seizoen vloeren zien zwabberen. Voor hem loopt het Parijse avontuur niet zoals hij het voor ogen had. ‘Maar ook hij heeft gewonnen. Hij heeft zich ontdaan van de traditionele valkuil van mannelijkheid. Hij ervaart een zuiverder gevoel van saamhorigheid met zijn vrouw – de actrice die haar speelt is toevallig ook mijn vrouw – en ziet dat zijn dochter nu onafhankelijk is en het juiste pad bewandelt. Daarom denk ik dat zijn glimlach authentiek en diepgaand is. Ook hij heeft na deze crisis groei doorgemaakt.’

Zo is het Vinterberg wederom gelukt om een werk te maken dat ons huidige tijdsgewricht precies weet te vatten. Een zware serie, met een vleugje hoop. De mens is niet verloren. Je snapt waarom een vervolg maken voor de regisseur aantrekkelijk is. Niet alleen de kijker wil weten hoe het deze mensen verder vergaat, ook voor Vinterberg schuilt daarin misschien troost, de groei naast het verdriet dat altijd met je meeloopt wanneer je met groot verlies wordt geconfronteerd.

Families Like Ours, vanaf zaterdag 15 maart 2025 wekelijks bij NPO 3 en NPO Start, en tevens in zijn geheel op NPO Plus. Lees ook onze recensie van de serie.