Ko Maas uit Zeeland

In aanloop naar het honderdjarig bestaan van de VARA vertellen trouwe abonnees van de VARAgids over het rode nest waarin ze zijn opgegroeid. Deel 11: Ko Maas uit Zeeland.

Het is even zoeken, want het woonzorgcentrum in Vlissingen is groot. Behalve een supermarkt, een kapper, een bakkerij en wat al niet meer bevat het vooral een hoop gangen met deuren. Na een verkeerde afslag kloppen we alsnog aan bij Jacobus Maas (90). Maas, roepnaam Ko, blijkt een opgewekte man die in zijn eentje een tweekamerappartement bewoont. Zijn schoondochter en kleindochter zijn op bezoek, maar ze vertrekken onmiddellijk, na een vers kopje koffie gezet te hebben.

Maas neemt plaats aan de eettafel. ‘Ik ben geboren in een elitewijk,’ begint hij. Het blijkt een grapje. Maas kwam in 1935 ter wereld in Vlissingen, in een buurt die De Tachtig Plagen heette. Waar die duistere naam vandaan komt, is onbekend. De buurt aan het marinedok bestond uit twee straten, de Evertsenstraat en de Bankenstraat, en was eind 19de eeuw gebouwd door de Koninklijke Maatschappij De Schelde, een scheepswerf en machinefabriek die later zou opgaan in scheepsbouwer Damen. In De Tachtig Plagen woonden de arbeiders van het bedrijf.

Vader Willem was ijzerwerker op de werf, moeder Sara deed het huishouden. Beiden stamden uit gereformeerde gezinnen in het nabijgelegen Koudekerke. Hun huwelijk was een ‘moetje’ geweest. Met een baby op komst werd haastig een trouwerij in de kerk voorbereid, die Willem echter afblies toen hij erachter kwam wat van hem verlangd werd. ‘Mijn vader moest voor in de kerk gaan zeggen dat hij er spiet van had,’ zegt Maas, ‘maar hij had er geen spiet van.’ Er kwam een burgerlijk huwelijk. Vader keerde zich af van de kerk, moeder bleef geloven. Wel stuurden ze Maas naar een gereformeerde school. Vijf jaar na zijn geboorte volgde een broertje.

Van dat eerste oorlogsjaar kan Maas zich de bombardementen voor de geest halen. Nadat Nederland zich op 15 mei 1940 had overgegeven aan de Duitsers, werd in Zeeland nog flink gevochten. Nederlandse en Franse troepen probeerden de nazi’s tegen te houden, maar de Luftwaffe zette koers naar Vlissingen, met zijn ligging aan de Westerschelde en nabijheid tot Antwerpen een strategisch knooppunt. ‘Iedereen had op zolder een emmer met zand, vanwege de brandbommen. Als er vuur ontstond, kon je in één keer dat zand eroverheen gooien. Het huis tegenover ons had al een treffer gehad.’ Maas herinnert zich dat hij op een nacht tussen zijn vader en moeder op bed lag, aangekleed. ‘De volgende morgen zijn we op de fiets gestapt en naar Koudekerke gegaan, naar de ouders van mijn moeder.’ Hij zou De Tachtig Plagen nooit meer terugzien. De toegetakelde buurt werd na de Tweede Wereldoorlog gesloopt.

Tijdens de Bezetting moest vader werken in Duitsland, waar hij maar weinig verlof kreeg. Moeder en de twee kinderen vonden op verschillende plekken onderdak. Het gezin werd herenigd in mei 1945, een half jaar nadat de geallieerden het eiland Walcheren hadden bevrijd, als sluitstuk van de Slag om de Schelde. Ze kregen een bovenwoning toegewezen. ‘Die was half af, want er zat nog geen plafond in. We keken tegen een plat dak aan, afgedekt met pek en teer. Als het ‘s zomers warm was, dan drupte het naar beneden.’ Buiten speelde Maas met vriendjes in kapotgeschoten huizen of in de gebombardeerde, 16de eeuwse Gevangentoren op de boulevard.

Politiek speelde thuis geen rol, zegt hij. Toch lazen ze Het Vrije Volk, luisterden ze naar de VARA via de distributieradio, zat vader bij de vakbond en bij de ondernemingsraad van De Schelde. Als ambachtsman in wording ging Maas er ook werken, direct na de lagere school. Zijn vader maakte hem vakbondslid. ‘Ik heb iets opgezocht,’ zegt Maas. Hij komt van zijn stoel en verdwijnt in de slaapkamer. Even later keert hij terug met een stapel papieren. Vakbondsboekjes zitten erbij, van de Algemene Nederlandse Metaalbewerkersbond, met pagina’s vol zegels van 15, 20 en 30 cent. ‘Een bode ging langs de deuren om de contributie te innen. Had je betaald, dan kreeg je een zegel, dat je in je boekje kon plakken.’ Maas is al 75 jaar lid. Industriebond FNV, de opvolger van de Metaalbewerkersbond, heeft hem er een beeldje voor cadeau gedaan.

Tussen de papieren treffen we diploma’s aan. Met een ervan sloot Maas in 1953 de beroepsopleiding af die hij bij De Schelde, deels intern, had gevolgd: scheepsbeschieten – zo heet het vak van timmerlieden in de scheepvaart. Wanden, schotten, hutten, meubels, plafonds, patrijspoorten, het dek: er was heel wat hout voor nodig om een ijzeren geraamte om te toveren tot een oceaanstomer of een passagiers- of vrachtschip. Aan één zo’n vaartuig werd makkelijk een paar jaar gewerkt, vertelt Maas.

Ook op de werf ging het amper over politiek. Er schieten hem geen incidenten te binnen tussen werknemers en leidinggevenden, of zelfs wrijving. ‘Weet je waarom? Het middenkader bestond op alle afdelingen uit praktisch opgeleide mensen, die van onderop naar boven geklommen waren.’ En de laag erboven? ‘Ja, die keek daar weleens wat op neer.’ Tot aan zijn pensioen is hij bij De Schelde gebleven, op het laatst als leidinggevende in de timmerfabriek.

Het ouderlijk huis verliet hij op zijn 23ste. In bioscoop Alhambra was hij naast een meisje gaan zitten, ene Maatje uit Souburg. Haar vader zat bij de provinciale stoombootdienst en – je raadt het niet – had in De Tachtig Plagen gewoond, in de Bankenstraat. Met haar stichtte hij een gezin, hier in Vlissingen. Hoewel ook dat nest niet felrood was, heeft hij altijd PvdA gestemd. Al is die partij ‘naar de bliksem’ gegaan ‘toen de doctorandussen de zaak in handen namen,’ stelt Maas. Waar zijn keus bij de komende verkiezingen op valt, weet hij nog niet. ‘Ik hoop op een middenkabinet van vier partijen, dat zou wat kunnen worden. Maar het is geen afspiegeling van de werkende klasse.

De VARA is in november 2025 een eeuw oud. Om dat te vieren, vertellen trouwe abonnees van de VARAgids over het rooie nest waarin ze zijn opgegroeid – twaalf maanden lang, steeds uit een andere provincie. Alle verhalen uit deze reeks op varagids.nl/100jaar

Dit artikel komt uit VARAgids 38, 2025.