Mads Mikkelsen laat zich in de documentaire Van balletdanser tot Bondschurk prima in de kaarten kijken

Mads Mikkelsen, de fantastisch ongenaakbare, zich nooit echt blootgevende acteur, laat zich in de documentaire Van balletdanser tot Bondschurk prima in de kaarten kijken.

Na het zien van de documentaire Mads Mikkelsen – Van balletdanser tot Bondschurk wil je het liefst direct een retrospectief zien van alle films waarin de Deense steracteur te zien is geweest. Vanaf zijn eerste speelfilm Pusher (1996), toen hij nog op de toneelschool zat en hij werd aangeraden aan debuterend regisseur (Nicolas Winding Refn) die een film wilde maken over het criminele circuit van Kopenhagen. Mikkelsen kende het milieu. Hij groeide op in de buurt waar de film zich zou afspelen, kende de taal en de mores. Al was hij zelf afkomstig uit een keurig middenklassegezin: zijn vader was bankier, zijn moeder verpleegkundige. Maar als jongetje was hij graag op straat. Voor de rol scheerde hij zijn lange zwarte haren af, hij kreeg een tattoo op zijn achterhoofd (‘respekt’) en zelfs in de verste verte was niet meer te zien dat hij de sierlijke trekken had van een wat androgyne man, die niet lang daarvoor zijn geld verdiende met dansen.

Op YouTube zijn uit die tijd nog wat filmpjes te zien (en wordt meteen duidelijk dat regisseur Thomas Vinterberg hem niet voor niets liet dansen in de slotscène van Another round (2021). Het gemak waarmee de destijds nog piepjonge Mikkelsen salto’s en splits maakt, op zijn handen loopt, maar ook perfect gesynchroniseerde danspassen uitvoert met zijn mededansers, verklaart gelijk wat hem zo’n goede acteur maakt, namelijk de manier waarmee hij zijn lichaam inzet in zijn spel. Dat zie je al in zijn vroege films waarin hij – mede door het succes van Pusher – eerst nog vooral werd gecast als crimineel, als outsider, als stoere gast. Maar er was ook altijd al die beetje rare gevoeligheid. En dus dat soepele lichaam en een mate van zelfbeheersing die je bij de beste martial arts-strijders ziet. Hij was zo anders dan de mode voorschreef. Eigen vooral. En eigenzinnig.

Je hebt acteurs die op zijn best zijn in samenspel en acteurs die opvallen als ze alleen zijn. Mikkelsen behoort beslist tot die laatste categorie. Al is hij technisch gezien meestal omringd door andere personages; hij is als een eiland. Het wordt nooit helemaal duidelijk wat er in hem omgaat, wat hij voelt en wat hij denkt. Een van zijn mooiste rollen speelt hij misschien wel in Jagten (2011). Het was de eerste samenwerking met Thomas Vinterberg. Hij speelt Lucas, een kleuterleider die door een ongelukkige samenloop van omstandigheden verdacht wordt van misbruik van een kind. Het dorp, inclusief enkele van zijn beste vrienden, keren zich tegen hem. Hij komt in een moreel isolement terecht, dat hij op zo’n manier toont dat het voor de kijker bijna ondragelijk is: hoeveel hij ook over zich heenkrijgt, hij wordt niet boos, hij schreeuwt niet. Hij blijft stug, stil, stoïcijns. Er is een scène waarin hij op kerstavond toch besluit om naar de kerk te gaan, om de kerstmis bij te wonen. Als hij binnenkomt kijkt niemand hem aan, hij is in de kleine dorpsgemeenschap de ongewenste aanwezige, maar niemand durft hem weg te sturen. Op een gegeven moment loopt hij naar zijn beste vriend, de vader van het meisje dat hem beschuldigde en zegt: kijk me dan aan. Het gaat door merg en been.

Die stille overlevingskracht zit ook in Arctic (2018), waarin hij een neergestorte piloot speelt in een met ijs en sneeuw bedekt poollandschap. De film heeft nauwelijks dialoog. Maar ook hier praat Mikkelsen met zijn lichaam: de manier waarop hij loopt, hoe hij zijn eten rantsoeneert, hoe hij zwijgend een zwaargewonde vrouwelijke medepassagier probeert te redden. Een vrouw inderdaad, maar niet zoals je meestal verwacht in films, dat er iets romantisch ontstaat. Ze is er gewoon, en hij blijft dat eiland.

In traditionele romantische films is Mikkelsen eigenlijk nog nooit te zien geweest. Als er al vrouwelijke tegenspelers zijn, dan zijn gevoelens van romantiek, begeerte of jaloezie, niet de emoties waarop de films drijven. Al vroeg in zijn carrière speelde hij in Open hearts (2002, Susanne Bier) een man die in gewetensnood komt, omdat hij verliefd wordt op de vrouw wier echtgenoot door toedoen van zijn eigen vrouw is aangereden en daarbij verlamd is geraakt. Ook in deze film zijn het niet zo zeer de liefde en verliefdheid die de boventoon voeren. Als arts van het stel probeert hij troost te bieden, maar gaandeweg schuift hij steeds verder over grenzen. Niet zozeer uit lust, maar uit een onvermogen om afstand te houden van iemand anders’ pijn.

Eigenlijk zou je kunnen stellen dat wanneer zijn tegenspelers vrouwen zijn, ze zelden rust of romantiek bieden. Eerder het tegenovergestelde: ze zorgen voor onrust en trekken hem weg uit zijn wereld van controle een eenzaamheid. In het historische drama A royal affair (2021, Nikolaj Arcel) speelt hij de arts en hervormer Johann Struensee, die verliefd wordt op koningin Caroline Matilda (Alicia Vikander). Hun affaire is intellectueel, politiek en gevaarlijk. Ze spreken over Rousseau en maatschappelijke hervorming; de fysieke aantrekkingskracht volgt pas later. Hun liefde leidt uiteindelijk tot zijn ondergang, letterlijk met zijn hoofd op het schavot. Ook hier verliest hij zichzelf niet, hij blijft kalm, onaangetast.

Ook in tv-serie Hannibal (2013- 2015) komt Mikkelsen als de kannibale psychiater Hannibal Lecter in aanraking met meerdere vrouwen, onder wie Bedelia Du Maurier (Gillian Anderson), de hem toegewezen psychiater. De twee zijn intellectueel aan elkaar gewaagd, er is erotische spanning, maar het blijft ongelijkwaardig. Ze komt in de buurt, psychologisch gezien, maar echt binnen komt ze niet.

In gezelschap van mannen lijkt Mikkelsen zijn pantser wat makkelijker te laten zakken. Al moeten we dat ook niet overdrijven, want in Riders of justice (2020, Anders Thomas Jensen) een zwarte komedie, blijft Mikkelsen als woedende weduwnaar bloedserieus, terwijl de wereld om hem heen steeds absurder wordt en hij en zijn vrienden een totaal sociaal onvermogen tentoonspreiden.

Op zijn best is Mikkelsen in de vriendengroep uit Another round. Hij maakt daarin deel uit van een groep mannen die hun midlifecrisis probeert te verlichten door hun alcoholpromillage kunstmatig op peil te houden. De film draait om kameraadschap, maar toch vooral om escapisme, niet bij je gevoel kunnen komen en niet accepteren dat het leven die eindeloze stroom is, die niet per se aan elkaar hangt van noemenswaardige dingen. Saaiheid, sleur, die vrouw waarmee je al lang bent en die al lang geen seks meer wil: het hoort erbij. Anders dan zijn vrienden, gaat Mikkelsen in zijn rol als Martin heel ver over zijn grenzen – en niet alleen wat betreft het alcoholpromillage in zijn bloed. Maar echt vallen doet hij niet. Hoewel je over het einde – na de dans maakt hij een duik, het beeld bevriest als hij boven het water hangt – lang kunt discussiëren: is het een wanhoopsdaad of juist de omarming van het leven?

En toch: dat niet ‘vallen’, niet voor vrouwen, niet voor het drama, niet voor het sentiment is uiteindelijk zijn signatuur. Als hij lijdt, dan doet hij dat in stilte, als hij liefheeft dan is het vooral rationeel. Net zoals hij zijn lichaam tot in elke spier beheerst, beheerst hij ook zijn geest. Maar wat dan zo leuk is aan de documentaire is dat er achter die beheerste acteur dan weer een mens schuilt met volstrekt eigenzinnige humor. Nee, het is niet voor niets dat wij vrouwen zwijmelen: knap, ongenaakbaar en in ‘het echt’ blijkbaar gewoon heel leuk.

Dit artikel komt uit VARAgids 23. Vanaf dinsdag 3 juni 2025 op de mat, in de winkel en in de app. Nog geen abonnee?