Sinds drie jaar zetelt de redactie van The Moscow Times noodgedwongen in Amsterdam: ‘We hebben nog nooit zoveel lezers gehad als nu’

Sinds drie jaar zetelt de redactie van The Moscow Times noodgedwongen in Amsterdam. Hoe staat de onafhankelijke krant voor Rusland, opgericht door mediaondernemer Derk Sauer, ervoor?

Wie wil weten hoe een moderne krant in ballingschap wordt gemaakt, moet bij The Moscow Times gaan kijken. Het Russische nieuwsmedium, dat sinds drie jaar vanuit Amsterdam opereert, is volledig online. Het kan overal worden gemaakt waar internet is, en dus gaan de zestien journalisten zelfstandig op pad, afstemmend met collega’s via de chat op hun mobiel - tjes. Links achterin op de redactie zit, op deze donderdagochtend in juni, hoofdredacteur Samantha Berkhead van de Engelstalige editie een en ander te coördineren. Aan de rechterkant van de ruimte, die niet klein is, maar ook niet groot, zijn twee redacteuren van de Russischtalige versie aange - schoven. Uitgever Aleksandr Goebski bezoekt een conferentie. Oprichter en bestuursvoorzitter Derk Sauer verblijft toevallig een paar dagen in het buitenland, waar hij zijn veertigjarige huwelijk viert. Wat rest, is het beeld van vele strekkende meters aan spierwit en onbemand bureau-oppervlak. Een vertekend beeld, maar verleide - lijk passend bij de moeilijke situatie waarin The Moscow Times, een van de laatst overgebleven onafhankelijke nieuwsmedia van Rusland, terecht is gekomen. Want hoe bericht je over een land waarin je niet mag verblijven?

‘Dat is een enorme journalistieke handicap,’ erkent Sauer (72) over de telefoon. ‘Het is veel moeilijker werken op een paar duizend kilometer afstand dan vroeger, toen we nog in Moskou zaten. Dat is al ruim drie jaar zo, en het wordt er niet makkelijker op.’ Nog steeds kan de krant een beroep doen op journalisten in de Russische hoofd - stad die informatie doorspelen: veelal freelancers, die in het geheim te werk gaan. ‘Maar dat is toch anders dan een nieuwsvloer waar mensen binnen kon - den lopen, waar we bronnen konden spreken, van waaruit we persconfe - renties bezochten en het nieuws met eigen ogen zagen, zoals toen.’

De loopbaan van Sauer is bekend. De Amsterdamse journalist-avonturier vertrok in 1989 met zijn vrouw Ellen Verbeek naar Moskou, om zich op de bladenmarkt te begeven van de zich openstellende Sovjetunie. Drie jaar later richtte hij met zakenpartner Annemarie van Gaal uitgeverij Independent Media op. Het bedrijf werd uiterst succesvol met onder meer de publicatie van Russische uitgaven van internationale titels als Playboy, Esquire en Men’s health. Verbeek groeide als hoofdredacteur van Cosmopolitan uit tot een ware beroemdheid. In 2005 verkocht Sauer het bedrijf aan Sanoma voor 142 miljoen euro. Zo ook The Moscow Times, dat hij in 1992 had opgezet. De Times was een Engelstalig dagblad voor de vele buitenlanders die zich in Rusland vestigden, maar de taal niet machtig waren. Rond het jaar 2000 werkten er meer dan honderd westerse journalisten, die een krant maakten met een papieren oplage van enkele honderdduizenden exemplaren. Sauers zoon Pjotr, nu werkzaam voor het Britse dagblad The Guardian, begon er zijn carrière. De opkomst van internet hakte er stevig in, zoals overal. Sinds 2017, het jaar dat Sauer zijn geesteskind terugkocht, is The Moscow Times alleen online te lezen. De vijandige houding van de Russische overheid jegens kritische media heeft het werk verder bemoeilijkt. Het regime van Vladimir Poetin verklaarde de Times in 2020, net nadat de Russischtalige editie het licht had gezien, tot ‘buitenlands agent’. Dat etiket belemmerde bedrijven bij de Times te adverteren. Een betaald abonnement nemen op de krant was opeens strafbaar.

En toen moest de ingrijpendste gebeurtenis nog komen: de Russische inval in Oekraïne. Na 24 februari 2022 verstevigde Moskou in rap tempo zijn greep op de media, onder meer door de verplichting de oorlog alleen nog als ‘speciale militaire operatie’ aan te duiden en alle berichtgeving te laten goedkeuren door de overheid. Dat werd Sauer te gortig. Hij verhuisde The Moscow Times naar Amsterdam. Daar deelt de redactie tegenwoordig een pand met de tv-zender Dozjd (internationale naam: TV Rain) en een filiaal van de nieuwswebsite Meduza. Sinds vorig jaar beschouwt de Russische overheid al deze media officieel als ‘ongewenste organisatie’. Wie er contact mee heeft, bijvoorbeeld in de vorm van een interview of een donatie, pleegt een strafbaar feit. Alleen terroristische organisaties worden nog strenger behandeld. Om de media in de lucht te houden, heeft Sauer een stichting opgericht waarmee hij op verschillende manieren geld probeert binnen te halen. ‘Het werk moet ergens van betaald worden, en het is een grote club. Dus daar hou ik me vooral mee bezig.’ Hij reist er de wereld voor over.

Op de redactie gaat Jennifer Duin (28) ons voor naar het kantoor van uitgever Goebski. Duin valt te omschrijven als Sauers rechterhand. Ze meldde zich als studente slavistiek – en, naar eigen zeggen, als fan – bij de mediaondernemer toen hij drie jaar geleden iemand zocht die de halsoverkop uit Rusland gevluchte media kon helpen zich te installeren. Een reuzenklus, die onder meer het over- en onderbrengen behelsde van 150 journalisten en hun familieleden en de bouw van een spiksplinternieuwe studio voor Dozjd. Duin haalt twee cappuccino’s, we nemen plaats aan een houten vergadertafel. Ze wijst op de kunstwerken die aan de wanden van het kantoor hangen en de ingepakte exemplaren achterin. ‘Deze kunst hoort bij een tentoonstelling die we in De Balie in Amsterdam hebben georganiseerd,’ vertelt ze. Duin doelt op ‘Artists against the Kremlin’, dat in maart voor de tweede maal werd gehouden. Het is een van de activiteiten die Sauers stichting ontplooit om geld in te zamelen voor The Moscow Times en de andere media. We zien getekende plattegronden van Moskou en Amsterdam, een schilderij van mensen rond een warmtelamp. Boven een pionier uit de communistische jeugdbeweging, die een pistool tegen zijn slaap drukt, staat in Cyrillische letters Boed gotov: Wees gereed. ‘Oorspronkelijk een zelfportret van de kunstenares,’ legt Duin uit. ‘Maar nadat we onwenselijk werden verklaard, heeft ze er een mannengezicht op getekend, zodat ze na de expositie toch nog terug naar Rusland zou kunnen.’ De naam van de kunstenares noemt ze niet, uit veiligheidsredenen. Het is een voorzorgsmaatregel waar we vandaag vaker tegenaan zullen lopen. Het bedrijf waarmee de Times de tentoonstelling opzette, heet All Rights Reversed, vertelt Duin. ‘Dat is van een heel leuke jongen, maar hoe hij heet, mag ik niet zeggen. Hij woont in… Dat mag ik ook niet zeggen. Nou ja, buiten Rusland in elk geval.’

Geheimhouding is gewoon geworden bij The Moscow Times. Namen van journalisten staan al lang niet meer bij hun artikelen, commerciële initiatieven van de stichting worden gepresenteerd zonder de naam van de krant te noemen. Immers, represailles van de Russische autoriteiten liggen altijd op de loer. Het eerste pand in de Nederlandse hoofdstad waar de redactie haar intrek nam, kreeg bezoek van een cameraploeg van een Russische staatszender, op zoek naar een reportage over de uitgeweken ‘verraders’. Duin verzoekt ons van de nieuwe locatie slechts op te schrijven dat ze in Amsterdam ligt. Vrijwel dagelijks krijgen de websites van de krant te maken met aanvallen, die voor veel geld voorkomen of bestreden moeten worden. Voorwerpen van buiten kunnen op wantrouwen rekenen, vertelt Duin. ‘Heb je het borstbeeld van Aleksej Navalny (de prominentste criticus van Poetin, die in 2024 in een Russische strafkolonie stierf, red.) zien staan op de redactie? Dat hebben we van een Nederlander gekregen. Toch ging hier iemand even onderzoeken of er afluisterapparatuur in zat.’ Een lamp die ineens op de redactie verscheen, werd voor de zekerheid in een Amsterdamse gracht gegooid. Wanneer de journalisten over dit soort zaken spreken, haalt een van hen het kunstwerk van de pionier – met dat felle rood, het vuurwapen en de provocerende woorden – even van de muur. Duin: ‘Dat doet iemand die normaal heel stoer is. Maar ik snap het wel.’

Lees verder in VARAgids 25. Vanaf dinsdag 17 juni 2025 op de mat, in de winkel en in de app. Nog geen abonnee?