Vrouwejaars: cabaretières luiden het jaar uit

De oudejaarsconference komt vrijwel altijd van een man. Dat kan anders, dachten kunstenaars Yora Rienstra en Teddy Tops. Reportage van de soundcheck van Vrouwejaars.

Yora Rienstra loopt naar de kassa. ‘Hallo. Ik kom vanavond spelen.’ Ze wijst naar de twee deuren achter haar, aan de overkant van de gang. ‘Klopt het dat we daar staan?’ ‘In de grote zaal?’’ vraagt de vrouw achter het loket. ‘U bent van…?’ Rienstra: ‘Vrouwejaars.’

De caissière bladert door enkele papieren. ‘Ja, dat klopt. Grote zaal.’ Rienstra knikt. ‘Kan die dan ook ópen?’ Even later loopt ze achter een technicus aan, tassen in de hand. Twee deuren door, een donker gangetje in, aan het eind linksaf. ‘Ooo! Mooi!’ In een nog half verduisterde theaterzaal valt rechts een bescheiden podium te ontwaren, links rijen omhoog oplopende, ingeklapte theaterzetels en op de vloer ertussenin ronde cafétafeltjes met stoelen.

Rienstra zet haar tassen op de grond. ‘Hoeveel mensen kunnen hierin?’ ‘300,’ antwoordt de technicus. ‘Er zijn nu 280 kaartjes verkocht, dus dan blijven alleen die balkonnetjes leeg.’ Pianiste Vera Marijt, die met Rienstra is meegelopen, neemt plaats achter de vleugel die op het podium staat. Ze drukt een paar toetsen in. De soundcheck kan van start.

Het is begin december en we bevinden ons in de Verkadefabriek in Den Bosch. Het pand waar ooit koekjes werden gemaakt fungeert sinds twintig jaar als cultureel centrum in de Brabantse hoofdstad. Zes theateren dansgezelschappen hebben er hun thuis, er worden trainingen en workshops gegeven aan en door kunstenaars en er zijn een café-restaurant, vijf filmzalen en twee theaterzalen – waaronder die ene grote zaal. Daar vindt vanavond de eerste try-out plaats van Vrouwejaars, editie 2024. Een oudejaarsconference, maar dan door louter vrouwen. Rienstra, een van de initiatiefneemsters, is misschien wel de bekendste naam van het gezelschap. Ze won in 2009 de jury- en de publieksprijs op het Amsterdams Kleinkunstfestival en toerde jarenlang met eigen cabaretvoorstellingen door Nederland. Daarna maakte ze onder meer twee documentaireseries voor VPRO-tv. In het Radio 1-programma De nieuws BV is ze vaste columnist. Haar compagnon achter Vrouwejaars heet Teddy Tops, cultuurjournalist en presentator van het radioprogramma Een uur cultuur.

Ze kan elk moment binnenwandelen. Van de andere vrouwen zijn de cabaretiers verreweg het befaamdst: Katinka Polderman (de enige die vanavond verhinderd is), Kiki Schippers, Janneke de Bijl en Vera van Zelm. Ook treden de spokenword-artiesten Sandy Bosmans en Asmae Amaddaou op. Nummer tien is bassist Julia Kooreman. In een serie van acht proefvoorstel - lingen werkt het gezelschap toe naar een avond in theater Belle - vue in Amsterdam, waar de televi - sieregistratie wordt gemaakt.

Ken je Bellevue?’ vraagt Rienstra. ‘Daar zijn we vorig jaar begonnen.’ Ze werpt een blik op de ruimte tussen podium en pluche. ‘Het heeft de setting van een café, daarom hebben we ook hier zulke tafeltjes laten neerzetten. Dat breekt de span - ning een beetje. En het zorgt voor interactie, zodat we niet alleen aan het zenden zijn.’ Wanneer we uitspreken dat de opstelling inte - ressant kan zijn voor de fotograaf, pakt Rienstra snel haar telefoon erbij. ‘Er komt een fotograaf? Dat moet ik de anderen laten weten.’

Ze begint verwoed te tikken. Niet alle vrouwen zullen vanmiddag aanwezig zijn. Sommige komen pas tegen vijven, de rest arriveert rond zeven uur. We stellen voor dat Rienstra in de appgroep vraagt wie op de foto wil, maar dat vindt ze geen goed idee. ‘Je moet het niet vragen. Dan zegt iedereen nee. Dan is het van: ik heb geen goede kleren bij me, ik heb geen make-up mee.’ Twee vrouwen lopen de zaal in. Sandy Bosmans, spoken word-artieste uit Almere, is er een van. Met blije kreten en een omhelzing begroet ze Rienstra. Ze smoezen wat, waarna we Bosmans horen uitha - len: ‘Je had helemaal niet gezegd dat de VARAgids zou langskomen! Ik heb helemaal geen make-up!’ Rienstra reageert gelaten. ‘Ach, kijk mij dan. Ik heb alleen maar zwarte kleren aan, met deze oude bloes over een spijkerbroek.’ De andere vrouw is Teddy Tops, net als Rienstra initiatiefneemster van Vrouwejaars. Gedrieën verdwijnen ze naar de kleedkamer.

Daar zitten Rienstra en Tops even later op de sofa, omgekleed en al. Rienstra heeft haar zwarte blouse aangehouden, maar draagt er nu een wit jasje overheen en een witte broek. Tops’ kostuum is zwart. Hun reflectie is te zien in de rij opmaakspiegels aan de muur, elk omzoomd door fel brandende lampen.

‘Zullen we een Ritalinnetje poppen?’ vraagt Tops aan Rienstra. Die laatste verduidelijkt: ‘Zodra Teddy mij ziet, wil ze aan de kalmerende middelen.’ Het onderwerp wordt niet meer besproken. Wel willen twee graag vertellen waarom Vrouwejaars nodig is.

‘Er wordt al zeventig jaar een oudejaarsconference gehouden door een man óf door Claudia de Breij,’ zegt Rienstra. De Breij nam de jaarafsluiting driemaal voor haar rekening. ‘Terwijl er heel véél vrouwen zijn die iets interessants te zeggen hebben over het afgelopen jaar. Wat dat betreft hebben we weinig diversiteit meegemaakt.’ Door het jaar heen is het niet veel anders, stelt ze. Kijk maar naar de tv: satire komt van de mannen van Dit was het nieuws, Even tot hier, Plakshot en De avondshow met Arjen Lubach.

‘Het levert dus sowieso iets op als je alleen maar vrouwen het woord gunt,’ zegt Tops. ‘Een andere blik.’ Sommige onderwerpen vallen vrouwen nu eenmaal eerder op, vult Rienstra aan. De loonkloof. Femicide. De zaak rond Gisèle Pélicot, Kamala Harris. Ging het vorig jaar over feministische onderwerpen, in editie 2024 komt de politiek meer aan bod. De theaters verwachten veel van die vrouwelijke kijk op de actualiteit. Rienstra verklapt dat in het komende theaterseizoen Vrouwejaars maar liefst veertig keer te zien zal zijn, dikwijls in de grote zalen. Dat het publiek bij de eerste editie voornamelijk uit vrouwen bestond, vindt ze wel een beetje jammer. ‘Een vriend van me zei dat hij de voorstelling zou overslaan. “Wij krijgen er natuurlijk weer van langs van jullie,” zei hij.’ Tops: ‘Ze zijn gewoon bang.’ Precies, knikt Rienstra. ‘Alsof wij een grote feministische golf over mannen gaan uitstorten!’ ‘Er is niks manonvriendelijks aan de voorstelling,’ zegt Tops op geruststellende toon. Rienstra: ‘We hebben het wel over het rapport-Van Rijn (over grensoverschrijdend gedrag bij de publieke omroep, red.), maar ja, dat zijn gewoon feiten. En over Dick Schoof. Maar da’s gewoon een engerd.’ Concluderend: ‘We gaan vrouwen iets meer ophemelen, dat wel.’

Het was Rienstra die op het idee kwam van Vrouwejaars. Iemand raadde aan Tops erbij te betrekken, wat meteen goed beviel. ‘Teddy had zoveel ideeën. Met haar kwam er gas op.’ Een oudejaarsconference kun je alleen doen als je cabaretier bent, dacht Rienstra toen nog. Tops wilde breder kijken. ‘Een verhaal bestaat uit verschillende elementen,’ legt Tops uit. ‘Als je alleen maar vertelt met comedy, dan krijg je enkel een hoge grapdichtheid. Het is mooi om juist verschillende stemmen te gebruiken.’ En die kende ze wel.

Ik ben artistiek leider van Mensen zeggen dingen, een platform voor spoken word. En ook voor mijn radioprogramma ben ik steeds op zoek naar makers van nu die belangrijk zijn.’ ‘Het grote publiek zietspoken word helaas als iets ingewikkelds,’ zegt Rienstra, ‘maar het is een mooie vorm. Er bestaat een scene die al heel lang in het theater optreedt en juist bij jonge mensen aanslaat. Er zit een soort natuurlijk activisme in de teksten, terwijl het cabaret juist lang nogal navelstaarderig is geweest.’ ‘En engagement is inherent aan een oudejaarsconference,’ vult Tops aan. Vinden ze het concept van de traditionele oudejaarsconference – één persoon, één verhaal – dan oubollig? Dat niet, reageert Rienstra. ‘Maar ik denk dat het goed is als er verrijking komt, dat je meerdere opties hebt. Het is niet meer van deze tijd om zoiets in je eentje te doen, als je ziet hoeveel meningen worden geventileerd. Ik zou het leuker vinden om de opvatting van meerdere mensen te horen.’

Dan krijg je een volledigere blik op de stand van de wereld,’ zegt Tops. Rienstra: ‘Ik vind het leuk om naar Pieter Derks te kijken hoor, maar ik hoef dat niet anderhalf uur.’

Lees dit artikel verder in VARAgids 51/51, vanaf dinsdag 17 december in de winkel, op de mat en in de app (alleen voor VARAgids-abonnees).