Vloeken in de Kerk

De BNNVARA-podcastserie Vloeken in de Kerk onthult de wereld van seksueel misbruik door gezagsdragers in de Protestantse Kerk in Nederland. De PKN is met 1,4 miljoen leden het grootste protestantse kerkgenootschap van Nederland. Terwijl de kerk zich profileert als vindplaats van geloof, hoop en liefde, stuiten journalisten Ellen van den Berg en Maarten Dallinga op handenvol voorbeelden van seksueel misbruik door dominees en andere gezagsdragers. De afgelopen jaren lag het vergrootglas van media en onderzoekers vooral op misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk, maar hoe is de situatie in de protestantse kerk? In deze documentairereeks onderzoeken Ellen en Maarten hoe misbruik binnen de PKN ontstaat, hoe de kerk erop reageert en wat zij doet om het te voorkomen.

Op deze pagina vind je achtergrondinformatie en extra’s bij de podcast. Ontdek Vloeken in de Kerk in de gratis NPO Luister-app. Reacties: podcast@bnnvara.nl.

Vloeken in de Kerk is gebaseerd op journalistiek onderzoek gedurende ongeveer twee jaar, vanaf de zomer van 2023. In de serie hoor je verschillende persoonlijke verhalen van vrouwen die aangeven slachtoffer te zijn geworden van seksueel misbruik. Wij vermijden in onze voice-overs het zelfstandig naamwoord “slachtoffer”, omdat we mensen die misbruik hebben meegemaakt hier niet tot willen reduceren. In sommige gevallen maken we gebruik van een gefingeerde, oftewel verzonnen naam, of laten we een (achter)naam achterwege. Dit doen we om de privacy van de betrokken personen te beschermen. Waar gebruik is gemaakt van een gefingeerde naam, geven we dat aan. Alle volledige namen en woonplaatsen van de sprekers, alsmede de namen van de betreffende kerken, zijn bij ons bekend.

Het was onmogelijk om alle uitspraken gedaan in de persoonlijke verhalen te controleren op feitelijke juistheid, maar bij beschuldigingen hebben we de wederpartij altijd de kans geboden om weerwoord te geven. We hebben de beschuldigden uit de verhalen van onze hoofdpersonen uitvoerig gesproken; in een geval was dit niet mogelijk omdat de betreffende dominee inmiddels is overleden. In alle drie de gevallen concludeerde de kerk dat grenzen waren overschreden.

We spreken in onze voice-overs nergens over daders, maar (vermeende) plegers. Dader is een strafrechtelijke term, die wordt gebruikt voor mensen die juridisch schuldig zijn bevonden. Daarvan is geen sprake bij de in de podcast uitgebreid besproken zaken. We maakten gebruik van vele (vertrouwelijke) documenten, zoals brieven, verslagen en screenshots van appgesprekken, onder meer verkregen via twee Woo-verzoeken. Ook verspreidden we als onderdeel van onze research tweemaal een online vragenlijst, de laatste keer via het nieuwsbriefbestand van de Theologische Universiteit Utrecht. Daarnaast spraken we met allerlei deskundigen, ook op achtergrondbasis.

Alle mensen die in de podcast te horen zijn, hebben ruim voorafgaand aan publicatie kunnen luisteren naar de uiteindelijke montage van hun deel, inclusief de context. Feitelijke onjuistheden hebben we gecorrigeerd. Ook hebben we enkele kleine details in de persoonlijke verhalen daarna alsnog verwijderd omdat deze voor betrokkenen te gevoelig lagen. Nergens zijn, om de privacy van mensen te beschermen, details veranderd (op gebruik van gefingeerde namen na).

We hebben gewerkt volgens de journalistieke code voor de publieke omroepen.

Naast ons interview met PKN-topvrouw Trijnie Bouw stelden we het landelijk bestuur enkele schriftelijke vragen. Hier vind je de volledige beantwoording daarvan.

• Proefschrift Christiane van den Berg-Seiffert over seksueel misbruik in PKN-kerken
• Proefschrift Alexander Veerman over seksueel misbruik in protestantse kerken
• Website PKN-dominee Alexander Veerman met artikelen over seksueel misbruik in de kerk
• Structuur PKN
• Boek: Kracht uit geweld - Esther Veerman
• Boek: Waarheid, eerherstel en gerechtigheid - Judith L. Herman
• Boek: Ik vraag dit voor een vriend(in) - Iva Bicanic, Miranda Freriks en Esther Verhees
• Boek: Het hele dorp wist het - Rinke Verkerk
• Boek: Onderland - Alma Mathijsen
• Boek: Niet in Gods naam - Jonathan Sacks  

Er zijn in Nederland vijf meldpunten specifiek voor seksueel misbruik in een kerkelijke context. Meer informatie vind je op de website van Veilige Kerk. Hulp zoeken kan ook bij Centrum Seksueel Geweld (CSG): telefonisch via 0800-0188 (24/7) of via chat op www.chatmetcsg.nl. Op de website van CSG vind je ook veel achtergrondinformatie.

Idee: Ellen van den Berg
Regie, scenario, montage: Maarten Dallinga en Ellen van den Berg
Muziek: Jan van Eerd
Redactionele ondersteuning: David Zandbergen
Eindredactie: Camiel van Houdt, Marieke Rietkerk en David Zandbergen
Mixage: Jeroen Jaspers, Bas van Win (Nozem Audio) en Andy Teerlink
Beeldmerk: Gerben Greuliker
Marketing: Lisanne Nooter
Producer: Wessel Damman
Videoteaser: Menno van Litsenburg

Veel dank aan iedereen die mee heeft gewerkt aan deze podcast, in het bijzonder de mensen die bereid waren hun persoonlijk verhaal met ons te delen. Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.