De lange roltong van de vlinder

Een opvallend kenmerk van de vlinder is zijn lange roltong. De vlinder gebruikt de roltong, ook wel proboscis genoemd, als een soort van buisje om vloeistoffen op te kunnen zuigen.

De roltong bestaat uit twee delen die door middel van groeven en plooien met elkaar zijn verbonden. Beide delen zijn verlengingen van de bovenkaak van de vlinder. Dit is dus niet vergelijkbaar met de tong zoals wij die hebben. 

Als de vlinder net uit de pop komt, bestaat de roltong nog uit twee losse onderdelen. Tijdens de ontwikkeling in de pop ontwikkelen de twee delen zich onafhankelijk van elkaar. Dit is mooi te zien in het onderstaande filmpje van een dagpauwoog.

Na het uitsluipen van de vlinder fuseren de twee delen. Door middel van haakjes worden ze aan elkaar gehecht. Zo is de vlinder in staat om de roltong te gebruiken om voedsel binnen te krijgen.

De roltong wordt met behulp van vier spiertjes en door verhoging van de bloeddruk uitgerold. De roltong functioneert nu als zuigbuis waarmee de vlinder vloeibaar voedsel kan opnemen, zoals nectar uit de bloem of sap van rottend fruit. Als de roltong niet gebruikt wordt, zit deze als een spiraal opgerold onder de kop. De smaakorganen van de vlinder zitten niet aan de roltong maar aan de poten, en hiermee wordt geproefd of het voedsel smakelijk genoeg is om het op te zuigen.

Een vlinder heeft doorgaans geen kaken, in tegenstelling tot de meeste insecten, en kan dus alleen vloeibaar voedsel tot zich nemen. De roltong van de vlinder is niet sterk genoeg om weefsels te doorboren.

De lengte van de roltong verschilt per vlindersoort. Vooral de pijlstaartvlinders hebben een zeer lange roltong, vaak langer dan het lichaam zelf. De vlinder met de langste roltong is de Xanthopan morganii en leeft op Madagaskar. De  roltong van deze vlinder kan wel 30 centimeter lang worden.

In Nederland is de kolibrievlinder de kampioen met 28 mm lengte, van alle bloembezoekende insecten heeft hij de langste roltong.

Bij verschillende soorten nachtvlinders is de roltong verdwenen. Deze vlinders eten niets meer in hun volwassen stadium, en leven van de reserves die ze als rups hebben opgebouwd.

Er zijn ook enkele primitieve motten, de Micropterigidae ofwel 'oermotten', die bijtende monddelen hebben in plaats van een tong. Met deze kaken eten ze stuifmeel en sporen. Deze familie wordt gezien als een voorouder van de andere vlinderfamilies.