Mensen van het Naardermeer - Gradus Lemmen, amateur historicus

Vanaf zondag 23 juli kun je vier weken lang in onze uitzending luisteren naar portretten van mensen in het Naardermeer. Mensen die er werken, wonen of vogels kijken. De eerste aflevering vertelt Gradus Lemmen over de geschiedenis van het Naardermeer.

In de 17e eeuw werd het gebied gepacht, destijds nog voor de visserij rechten. In 1629 werd het gebied drooggelegd, want boerenland leverde immers meer op dan een gebied vol water. Nog datzelfde jaar werd Amsterdam bedreigd door de Spaanse troepen. Men stak de dijken door om een groot gebied onder water te zetten als verdediging.

In 1804 werd een volgende poging ondernomen om het Naardermeer droog te leggen. Twee molens moesten zorgen dat het gebied droog kwam te staan. Al snel bleek dat deze molens niet genoeg capaciteit hadden. Daarom werd er in 1809 nog een molen bijgebouwd, Molen De Onrust, maar ook dat bleek niet voldoende. In 1883 volgde de derde en laatste poging tot drooglegging. Maar ook die mislukte, het water bleef maar terugkomen. Twee stoommachines hadden er een dagtaak aan om het land droog te houden. Uiteindelijk werd het droogleggen opgegeven, de kosten rezen de pan uit en op het drooggelegde land bleek bijna niks te kunnen worden verbouwd.

In november 1904 dienden de Burgemeester & Wethouders van Amsterdam een voordracht in bij de gemeenteraad om het Naardermeer te dempen met vuilnis uit de stad. Een plan wat op nogal wat weerstand stuitte. Om het gebied te redden richtte onder meer Jac P Thijsse de stichting Natuurmonumenten op. De stichting kocht het gebied voor 155.000 gulden van de gemeente Amsterdam. De rente op de daartoe afgesloten lening werd terugbetaald met de opbrengsten uit jacht, visserij en het snijden van riet.

De naam Jan P Thijsse is onlosmakelijk verbonden aan het Naardermeer maar achter de schermen speelde nog iemand een belangrijke rol, iemand die vaak over het hoofd wordt gezien: Pieter van Tienhoven. Van Tienhoven studeerde rechten en biologie aan de Gemeente Universiteit Amsterdam, waar hij in 1902 in de rechten promoveerde. Daarna werkte hij tot 1949 als directeur van verschillende verzekeringsmaatschappijen. In 1905 was hij medeoprichter van de Vereniging Natuurmonumenten. Hij wist uiteindelijk het geld bij elkaar te verzamelen om het Naardermeer te kunnen kopen. Vanaf 1927 tot 1952 was hij voorzitter en speelde een belangrijke rol bij de aankoop van terreinen en het verwerven van fondsen. Over Van Tienhoven verscheen in 2015 een biografie.

Pieter van Tienhoven

En toen was het Naardermeer van Natuurmonumenten. Maar helaas lost dat de problemen dan niet meteen op. Door landbouw en waterwinning in de gebieden rondom het Naardermeer is er veel water onttrokken aan het gebied, waardoor het waterpeil flink is gedaald. Het gebied is langzaam aan het verdrogen, wat de natuur schade toebrengt. Halverwege de jaren negentig is een groot herstelplan in werking gezet. Water uit de Vecht wordt het Naardermeer ingepompt, nadat het vervuilde water eerst is gezuiverd. De drinkwaterwinning uit het natuurgebied wordt aan banden gelegd, en Natuurmonumenten creëert bufferzone’s rond het gebied door grond aan te kopen. Nu lopen er Galloways in deze ruige gebieden. Zij zorgen weer voor een andere biodiversiteit in het gebied. De natuur blijft veranderen in het Naardermeer, met als hoogtepunt de terugkeer van de otter.

Hoe het gebied er nu uit ziet en hoe er in en rond het Naardermeer wordt gewerkt, gewoond en van de natuur wordt genoten, dat kun je de komende drie weken beluisteren. In Vroege Vogels Radio, van 23 juli tot en met 13 augustus: de mensen van het Naardermeer.