Monniken stichten slechtvalkenparadijs

In het uitgestrekte, open Friese landschap is tijdens de wintermaanden een bijzondere vogel te vinden. Tussen de groene weiden en historische bouwwerken, vindt de overwinterende slechtvalk een bondgenoot in het werk van middeleeuwse monniken. Deze roofvogels profiteren optimaal van het landschap dat ooit met harde arbeid door de monniken werd gevormd.

Zo is de Petruskerk in Wânswert de uitvalbasis voor de slechtvalk Vrouw Oogvliet. Deze slechtvalk komt al jaren elke winter vanuit Scandinavië naar hier en is inmiddels een bekendheid in het dorp. Vanuit de hoge stinzetoren van de kerk overziet ze de polders en wacht ze geduldig op een prooimoment.  

Terwijl de slechtvalken vanuit Scandinavië hier overwinteren, verkeren ze middenin een fascinerend biologisch proces, namelijk de rui. Slechtvalkdeskundige Gerrit Krottje bestudeert al jaren de ruicyclus van de overwinterende slechtvalken hier in Noordoost-Friesland. Daarbij speurt hij naar verloren veren, de zogeheten ruipennen, die hij zorgvuldig verzamelt. Inmiddels heeft hij een collectie van maar liefst 125 veren, waarmee hij het ruiproces van individuele vogels probeert te reconstrueren. "Het vinden van een specifieke pen is soms als het zoeken naar een speld in een hooiberg," legt Gerrit uit. "Maar als je weet waar ze vaak zitten, heb je een kans." 

De overwinterende slechtvalken beginnen vaak in hun broedgebied al met de rui, maar zetten deze op 'pauze' wanneer ze de oversteek maken naar ons kikkerlandje. De rui begint meestal bij handpen 4, ook wel de ruikern genoemd, in het thuisland. Daarom vindt Gerrit deze ruipen eigenlijk nooit. Vanuit handpen vier verspreidt het wisselen van de veren zich vervolgens als een soort golf door de rest van de vleugel. Het is een slim systeem: de vogel verliest nooit alle slagpennen tegelijk, zodat hij tijdens de trek en in de jacht volledig kan functioneren. Dit hele proces duurt tot februari of maart. Het precieze verloop van de rui is wel sterk afhankelijk van het individu en van de persoonlijke (leef)omstandigheden.   

Hoewel de meeste vogels onherkenbaar zijn zonder zender of ring, weet Gerrit sommige ruipennen direct aan een individu te koppelen. In het geval van Vrouw Oogvliet is dat makkelijker: haar gedrag, vaste plekken én lange geschiedenis maken haar tot een oude bekende. Inmiddels zit ze in haar twaalfde kalenderjaar, een respectabele leeftijd voor een slechtvalk. Ieder jaar is het weer spannend of ze terugkeert. Voor Gerrit én voor heel Wânswert! 

Met een telescoop, klapstoeltjes en een flinke dosis bewondering wacht het team van Vroege Vogels af. Misschien laat Vrouw Oogvliet zich vandaag zien. En zelfs als dat niet zo is, geeft het Friese monnikenlandschap ons een andere kijk op hoe natuur en geschiedenis samen kunnen zorgen voor een veilige winterhaven voor deze bijzondere roofvogel. 

Kijk zondag 20 april 2025 om 19.25 uur op NPO2 naar de uitzending over het Friese Monnikenlandschap.