Natuurbeleid in Nederland steeds meer afhankelijk van de rechter

Drentse lelietelers moeten vanaf nu in veel gevallen een natuurvergunning aanvragen als ze bestrijdingsmiddelen willen gebruiken. Tot dat oordeel komt de Raad van State deze week in een zaak, die Milieudefensie in 2018 had aangespannen tegen de provincie Drenthe. De uitspraak kan verregaande gevolgen hebben voor de telers, maar mogelijk ook voor boeren, die andere gewassen telen. Het is het zoveelste probleem voor minister Femke Wiersma van Landbouw. En het laat zien dat de bescherming van de natuur in ons land steeds vaker wordt afgedwongen via de rechter, aldus Raoul Beunen, hoogleraar Milieubeleid aan de Open Universiteit.

De groeiende rol van de rechter een symptoom van een dieperliggend probleem, stelt Beunen. De overheid slaagt er niet in om haar duurzaamheidsdoelen daadwerkelijk waar te maken. Donderdag 10 april spreekt hij zijn oratie uit aan de Open Universiteit: 'Tussen retoriek en realiteit. Hoe komen we tot een succesvolle strategie voor verduurzaming van onze leefomgeving?'. De hoogleraar Milieubeleid toont aan ‘hoe juridische procedures steeds vaker nodig zijn om overheden te dwingen hun wettelijke verplichtingen na te komen’. Beunen roept op tot vernieuwing van beleid en praktijk waarin wetgeving, ecologische kennis én maatschappelijke betrokkenheid op gelijkwaardige wijze worden meegewogen.  

De zaak draait om een Drentse lelieteler, bij het beschermde natuurgebied Holtingerveld. Milieudefensie vroeg de provincie in 2018 om op te treden tegen het gebruik van pesticiden door de teler, omdat het mogelijk negatieve gevolgen had voor de nabijgelegen natuur. Het college ging daar niet in mee. Maar de rechter stelde Milieudefensie in 2021 wel in het gelijk. De provincie ging daarop in hoger beroep. De Raad van State heeft de milieuorganisatie nu gelijk gegeven. Volgens de Raad moeten de telers aantonen dat hun pesticidegebruik geen negatieve effecten veroorzaakt. Kunnen ze dat niet aantonen dan moeten ze een natuurvergunning aanvragen om pesticiden te mogen spuiten.

Een ander voorbeeld waarbij natuurbeleid via de rechter is afgedwongen is de stikstofzaak. Greenpeace had een zaak aangespannen tegen de staat. De rechtbank van Den Haag oordeelde in januari dat de staat voor 31 december 2030 moet zorgen dat op de helft van de stikstofgevoelige natuur niet meer stikstof neerkomt dan die natuur aankan, zoals in de wet is vastgelegd. Ook eiste de rechter dat er prioriteit wordt gegeven aan de meest kwetsbare natuur. Aan het bevel is een dwangsom van 10 miljoen euro verbonden.