Oostvaardersplassen zijn recalcitrant | Frisse blik #4

Het is waarschijnlijk het meeste unieke en internationaal bekende natuurgebied van Nederland: de Oostvaardersplassen. Een gebied dat midden in een ecologische crisis een vogelparadijs werd. Waar geëxperimenteerd werd met revolutionaire ideeën over natuur, maar waar die ook weer losgelaten werden. Waar de natuur nét niet doet wat wij willen.

In de serie ‘Frisse blik’ bekijken we vijf Nederlandse gebieden door internationale ogen, om te zien hoe uniek onze natuur is. De Oostvaardersplassen zijn een wereldberoemd rewildingsexperiment en een natuurgebied waar we in deze serie niet omheen kunnen én willen.

“De Oostvaardersplassen in één woord: recalcitrant”, vindt auteur Dirk Hilbers van de Crossbill-natuurreisgidsen. Het is onderdeel van de Zuidelijke Flevopolder, een volledig op de tekentafel bedachte polder. De plek waar de Oostvaardersplassen nu liggen was door ingenieurs voorbestemd om industriegebied te worden.

In die tijd -de jaren ’60- zorgde de landbouwintensivering en gifgebruik voor een gigantische ecologische crisis. “Midden in die crisis gebeurde er een wonder. Het gebied dat we later Oostvaardersplassen noemden wilde niet droog worden en de natuur floreerde er. Als een Gallisch dorpje bood het weerstand tegen de maakbaarheidsutopie.”

“Een romantisch idee werd geboren: kunnen de Oostvaardersplassen zichzelf reguleren? Kan er een vorm van robuuste, zelfregulerende ‘wildernis’ ontstaan?” Er werden runderen, paarden en edelherten uitgezet en er werd vervolgens niet ingegrepen in de populatie. “Het gebied werd één van de belangrijkste experimenten ter wereld van deze nieuwe benadering van natuur. Maar net zoals de Oostvaardersplassen weigerden in het ideaalplaatje van de ingenieurs te passen, zo ontworstelde het gebied zich ook uit de romantische wildernisidylle van de rewilders.” In het zicht van het publiek stierven grote grazers aan honger, met veel maatschappelijke kritiek tot gevolg.

“Inmiddels zijn de Oostvaardersplassen opgenomen in Nationaal Park Nieuw Land, dat de geschiedenis herschrijft, de verwijzingen naar wildheid of wildernis schrapt en in plaats daarvan expliciet spreekt over een ‘man-made natuurgebied’. De Homo romanticus met zijn wildernisnatuur verving de Homo economicus met zijn productiemaximalisatie, maar ruimt nu het veld voor de Homo ludens – de spelende mens. Alles in de Oostvaardersplassen moet nu leuk zijn, van escaperoom tot mountainbikeroute. Het is alsof iedere generatie zijn spiegelbeeld ziet in het gebied, met daarachter alle wensen en idealen die wij op de natuur projecteren. En de zeearend, die zal het ondertussen een zorg zijn.”