Op pad met Menno Bentveld: Tjurrrrrrrr… urrrrr

Bij het speuren naar nachtzwaluwen gaat het om geduld. En om het juiste plekje kiezen. Na urenlang posten op de hei rond de Lemelerberg krijgt Menno de nachtzwaluw eindelijk in de smiezen. Een vogel die het trillen en ratelen tot kunst verheven heeft: tjurrrrrrr… urrrrrrrrr. Voor de Varagids schrijft Menno iedere week een introductie bij de aflevering van Vroege Vogels TV.

Lees hieronder de gehele column:

De een zingt tjurrrrrrr… urrrrrrrrr, de ander zegt schriiiiiiiiiiiiiiiii en weer een ander kwaakt krurp…. krurp…krurp… en ze klinken grofweg hetzelfde: als een langgerekte trilling. Nou zijn onomatopeeën reusachtig glad ijs en het is eigenlijk bij voorbaat al mislukt om geluiden van dieren in tekst uit te drukken, laat staan ze met elkaar te vergelijken. Onder weidevogelliefhebbers is er bijvoorbeeld een oude vete tussen zij die er niet aan twijfelen dat ze ‘grutto-grutto’ horen en het smaldeel dat volhoudt dat onze Nationale Vogel toch echt ‘o-grut, o-grut’ jubelt.

Maar goed, dapper voorwaarts, ik hou het op tjurrrrr…. tjurrrr…. Ik wil nu eenmaal een dier introduceren dat zich bijna nooit laat zien. Wij moesten immers, met meerdere cameramensen tegelijk, in de avondschemering urenlang posten op de hei rond de Lemelerberg voordat we hem in de smiezen kregen: de nachtzwaluw! Die andere twee genoemde geluiden zijn overigens van de veenmol en de rugstreeppad en samen vormen ze een trio dat trillen en ratelen tot kunst verheven heeft.

Enfin, wij dus op zoek naar de nachtzwaluw, onder deskundige leiding van Annemiek en Jan, dé nachtzwaluwexperts van dit deel van Overijssel. Het viel niet mee. Het begint er al mee dat de nachtzwaluw geen zwaluw is en dus niet overdag, in het volle zicht op insecten jaagt en ook geen nestkommetjes metselt in boerenschuren. Dat de nachtzwaluw zwaluw genoemd wordt is dus krom, net als zijn bijnaam ‘geitenmelker’. In vroeger tijden dacht men dat de vogel ’s nachts door de stallen vloog om geiten te melken en zo te drinken. Ook hardnekkig was het verhaal dat de nachtzwaluw de strenge wintermaanden zou overleven door in de modder te duiken, aangezien de vogel vanaf de late zomer niet meer in ons land te zien is. Totdat er uit tropisch Afrika berichten kwamen dat de nachtzwaluw vanaf de herfst gewoon bij hen zit en dat dat overwinteren heet.

Bij het speuren naar nachtzwaluwen gaat het om geduld. En om het juiste plekje kiezen. Dat laatste was geen probleem, dat deden Annemiek en Jan voor ons, maar dat eerste was een grotere opgaaf. Telkens dachten wij, nadat we een kwartier in het duister hadden staan loeren, dat het honderd meter verderop toch echt beter was, om een kwartiertje later, nerveuzig omdat we hem nog steeds niet gehoord of gezien hadden, wéér een ander paadje in te slaan. Annemiek en Jan, doorgewinterde Overijsselse vogelaars die je niks wijs maakt, hielden het hoofd koel en toen we via kleine kronkelpaadjes over de hei gewoon weer terug waren op hun eerste locatie gebeurde het toch nog: eerst tjurrrrrrrrrr…… urrrrrrrrrr en toen, in het schemerduister de scherpe aftekening tegen de blauwzwarte lucht: de nachtzwaluw!

Laag zwaaiend en draaiend liet hij zich bewonderen, scherp zwenkend boven de donkere hei. Met lichtgevoelige ogen, groot als zwarte knikkers en wijd opengesperde snavel joeg hij op insecten. En toen onze kreten van opwinding verstomden hoorden we als beloning óók nog het karakteristieke vleugelgeklapper. Als de nachtzwaluw zijn vleugels namelijk volledig naar boven doorstrekt hoor je de vleugelpunten boven het doodstille veld tegen elkaar petsen, hetgeen zo’n vogelspottersavond compleet maakt.

Of de nachtzwaluw inderdaad op enig moment de modder induikt of ’s nachts geiten melkt hebben we niet boven water kunnen krijgen. Toen lagen we al gelukzalig nagenietend in onze tentjes.