Regenval en grondwater: in de Kennemerduinen en daarbuiten

De eerste helft van 2024 was het natste halfjaar ooit gemeten in Nederland. Die regenval heeft veel invloed op ons grondwater. Zeker in het Westen van het land zorgt dat regelmatig voor overlast. Toch vertelt hydroloog Niko Wanders dat de gestegen grondwaterspiegel ook belangrijke voordelen heeft. "We hebben de afgelopen jaren juist problemen in grondwater zien ontstaan door de droogte", zegt hij. "Ook in de natuur zie je dat bepaalde soorten er echt bij gedijen." In de Kennemerduinen bijvoorbeeld, waar verslaggever Merlijn Schneiders ging kijken met PWN ecoloog Dick Groenendijk. 

Het grondwater in de Kennemerduinen steeg dit jaar flink als gevolg van de langdurige regenval. De duinvalleien waren altijd al vochtig, maar zijn nu veranderd in heuse duinmeren. Duinmeren die direct watervogels direct ontdekte. PWN ecoloog Dick Groenendijk zag voor het eerst in zijn gebied broedende dodaars, meerkoeten en kuifeenden. 

De meertjes blijven liggen omdat er onder de duinen een ‘bodem’ van zout water ligt. Daarop blijft het lichtere, zoete regenwater drijven, als een soort bel. De bel is nu zo omvangrijk geworden dat deze boven het oppervlak uitkomt. Hoewel het voor bewoners lastig is dat delen van de duinen nu onder water liggen, pompt PWN het water niet weg. Dat is ten eerste omdat dat het een langdurige opgave zou zijn in zo'n uitgestrekt gebied. En ten tweede omdat het water straks in het voorjaar ook weer nodig is voor de flora en fauna. Zeker als het een droge, zonnige lente wordt.

In de Duinen stroomt grondwater op andere manieren dan in de rest van het land. Hydroloog Nico Wanders vertelt ons dat Nederland, buiten de duinen om, op te delen is in twee delen. Hoog Nederland en laag Nederland. De grens daartussen ligt ongeveer bij Amersfoort.

In hoog Nederland ligt het grondwater diep onder de oppervlakte, soms tot wel tien meter. Daarnaast bestaat de bodem uit zandgronden, waar het regenwater relatief snel doorheen reist om in verbinding te komen met het grondwater. Er wordt hier veel grondwater opgepompt om drinkwater van te maken.

In laag Nederland zit het grondwater juist veel dichter onder het oppervlak en bestaat de bodem veelal uit klei en veen. Dit gebied is vele malen gevoeliger voor wateroverlast. Het regenwater doet er namelijk langer over om opgenomen te worden en daarnaast stijgt het grondwater eerder naar de oppervlakte.

Maar liefst 99% van de zoetwatervoorraad wereldwijd bestaat uit grondwater. Het speelt een rol in allerlei industrieën, van landbouw tot frisdrank. Daarnaast is het een belangrijke bron van drinkwater, met name in hoog Nederland. Ook beïnvloedt het grondwater de biodiversiteit, de veenlanden, en ga zo maar door.

Jarenlang zijn we kampioen geweest in het wegpompen van grondwater, denk bijvoorbeeld aan de polders in laag Nederland. Inmiddels blijkt echter steeds duidelijker dat we dit water en de natuurlijke systemen waarin het beweegt juist moeten koesteren. Deze studie van Deltares, bijvoorbeeld, hamert erop dat we het natuurlijke grondwaterpeil weer leidend moeten maken.

"Wegens klimaatverandering verwachten we de komende jaren steeds meer extremen te zien. Zowel in regenval als in droogte" ,vertelt Wanders. Dat maakt het best lastig om ervoor te zorgen dat er altijd voldoende drinkwater is, maar er ook geen overstromingen plaatsvinden. Waterschappen, natuurorganisaties en overheden werken al hard om het grondwater te zuiveren en langer vast te houden in bepaalde gebieden. Toch moet er nog veel gebeuren.

Net als de natuur in de Kennemerduinen, zullen we moeten leren om ons zoveel mogelijk aan te passen aan de veranderende omstandigheden.

In 2021 maakte Menno bij BNNVARA de tv-serie Waterman: 'Eeuwenlang verdedigden we ons tegen water, maar inmiddels vechten we ook om iedere druppel'. De serie kan je hier terugkijken.