Staartmezen voeren jonge koolmezen

In een nestkastje in de tuin van Evert Houniet broedt een paartje koolmezen. Het valt hem op dat er twee staartmezen steeds in de buurt van de kast te vinden zijn. Tot zijn verbazing ziet Evert dat zowel de staartmezen als de koolmezen de jongen voeren. Wat is hier aan de hand?

Het is duidelijk dat het om koolmeesjongen gaat omdat staartmezen over het algemeen niet in nestkasten broeden. De koolmezen lijken ook de baas van de kast. Als er een volwassen koolmees in de nestkast zit, wachten de staartmezen ongeduldig op hun beurt om te voeren. Zodra er een koolmees de kast in vliegt, verlaten ze snel ook weer de kast. 

Bekend is dat staartmezen vaker soortgenoten te hulp schieten met het voeren van de jongen. Meestal hebben de staartmezen dan zelf een nest gehad, maar zijn de jongen verloren gegaan. Het heersende idee is dat de vogels daarbij voornamelijk familie helpen, die ze herkennen aan de roep van het broedpaar. De vogels zijn in de broedperiode zo gefocust op het voeden van bedelende jongen dat ze ook andere nesten gaan helpen.

Het gaat hierbij meestal om mannetjes en niet om vrouwtjes. De mannen broeden namelijk in hetzelfde gebied als waar ze als familiegroep de winter hebben doorgebracht. Dit in tegenstelling tot de vrouwtjes, die in de broedperiode het wintergebied verlaten om op zoek te gaan naar een partner. De mannen kunnen dus gemakkelijker hun familieleden bijstaan, want die broeden in de buurt. In een onderzoek uit 1988 telden wetenschappers bij tien van de elf staartmezen-broedparen een of meerdere helpers. De overlevingskansen van de jongen namen toe als het nest werd bijgevoerd door familieleden. 

Waarom helpen de staartmezen deze keer dan het koolmeespaartje? Professor diergedrag Kees van Oers van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) heeft dit soort gedrag nog nooit eerder gezien. Na overleg met collega Ben J. Hatchwell die al jaren onderzoek doet naar staartmezen vertelt hij dat het hoogstwaarschijnlijk een foutje van de natuur is: "De staartmezen zouden de koolmezen eigenlijk niet moeten helpen, want ze worden er niet beter van, maar de drang om jongen te helpen is zo groot dat het toch gebeurd".

Daarnaast is het opvallend dat de koolmezen niet agressiever zijn tegenover de staartmezen. Kees van Oers: "Koolmezen staan bekend om het feit dat ze andere soorten, zoals vliegenvangers en pimpelmezen, kunnen doden".

In de natuur komt het wel vaker voor dat vogels andere broedparen bijstaan. Combinaties van gekraagde roodstaart bij koolmeesnest en omgedraaid, pimpelmees bij glanskop of bij koolmees en winterkoning bij koolmees of pimpelmees zijn eerder gezien. Een paar jaar geleden stuurde Thea Blok ons een filmpje van een mereljong dat gevoerd wordt door zijn vader en door een roodborst.

Heb je ook iets bijzonders gefilmd in je tuin? Stuur het naar ons op!