Trekvogels onder druk door klimaatverandering

Door klimaatverandering begint de lente in het noordpoolgebied steeds eerder in het jaar. Hierdoor staan trekvogels onder druk hun voorjaarsmigratie naar het noorden te versnellen om te voorkomen dat ze te laat aankomen op hun broedplaatsen. Door meer haast te maken, komen de vogels op tijd aan om te kunnen profiteren van de grote groei van insecten en planten die aan het begin van het voorjaar voor genoeg voedsel zorgt.

Uit een nieuwe studie, geleid door onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), komt naar voren dat veel Arctische watervogels sneller kunnen migreren. Voor de studie werden ruim vijfhonderd ganzen en zwanen van vijf verschillende soorten gevolgd met gps-zenders. Ze blijken in staat de tijd te verkorten die ze besteden aan het rusten en bijtanken tijdens de reis of aan het opvetten voorafgaand aan vertrek. Maar die strategie werkt waarschijnlijk alleen tijdelijk, waarschuwen de onderzoekers.

De onderzoekers noemen hun uitkomsten 'zowel hoopvol als zorgwekkend'. Hoewel de vogels een 'indrukwekkend aanpassingsvermogen' hebben, zit daar wel een grens aan. Rond het midden van de eeuw zullen trekvogels mogelijk op zoek moeten naar heel andere overwinteringsgebieden. "Soorten die langere etappes of over zee vliegen, hebben waarschijnlijk minder mogelijkheden om te reageren op een vroege of late lente", legt UvA-bewegingsecoloog Hans Linssen uit.

In tegenstelling tot eerdere studies keken de onderzoekers ook naar de opvettijd voorafgaand aan vertrek. Die opvettijd blijkt vooral belangrijk voor soorten als de brandgans en de rotgans, die sterk afhankelijk zijn van energievoorraden die ze vóór de trek opbouwen. Door deze tijd mee te nemen in de analyse, werd duidelijk dat de vogels meer speling hadden om hun trek te versnellen dan eerder werd aangenomen. Sommige individuen wisten hun totale opvettijd met wel 30% te verkorten, waardoor ze tientallen dagen eerder aankwamen dan in eerdere jaren.

Ondanks de aanpassingen die de vogels weten te maken, waarschuwen de onderzoekers dat het versnellen van de trek natuurlijke grenzen heeft. Snel kunnen opvetten vraagt om voedsel van hoge kwaliteit en gunstige omstandigheden, zoals weinig verstoring, en die zijn er niet altijd. Bovendien zijn er zorgen dat vogels die sneller migreren, in slechtere conditie aankomen, wat hun broedsucces kan beïnvloeden.



Op basis van de huidige klimaatontwikkelingen en gegevens over sneeuwsmelting schatten de onderzoekers dat de waargenomen flexibiliteit in de timing van hun migratie de vogels nog zo’n twee tot drie decennia kan helpen om gelijke tred te houden met de lente. Daarna zal snellere migratie alleen niet meer voldoende zijn. 

Voor hun broedsucces en overleving is het voor de trekvogels cruciaal dat ze op tijd het Noordpoolgebied bereiken. Als het voorjaar aanbreekt en de sneeuw gaat dooien, is er een explosie van insecten, planten en ander voedsel. Deze piek duurt maar enkele weken. Als vogels te laat aankomen, missen ze het moment waarop voedsel in overvloed aanwezig is om hun jongen groot te brengen. Daarnaast is er maar een smalle tijdsspanne waarin eieren gelegd, uitgebroed kunnen worden en de jongen gevoed kunnen worden voordat de kou terugkomt. Vertraging kan betekenen dat jongen de trek naar het zuiden niet overleven. 

Bron: ANP, Universiteit van Amsterdam