‘Topambtenaren schonden alle integriteitsregels in granulietdossier’

Topambtenaren van Rijkswaterstaat en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat schonden alle integriteitsregels bij het besluit tot de omstreden granulietstort in natuurplas Over de Maas. Dat concludeert hoogleraar integriteit Rob van Eijbergen na onderzoek van Zembla op basis van 1500 Wob-documenten over de kwestie. Van Eijbergen noemt de cultuur binnen Rijkswaterstaat ‘verziekt’. Op basis van de interne documenten van Rijkswaterstaat concludeert hij: “In dit dossier wordt op alle niveaus niet de waarheid gesprokken. Dat vind ik schokkend. Dit schendt alle integriteitsregels die je kunt bedenken. Dat zou in Wit-Rusland kunnen gebeuren, maar dit verwacht je niet in Nederland.” 

Met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) kreeg Zembla 1500 interne documenten in handen over het politiek gevoelige granulietdossier.
De 9.000 pagina’s aan e-mails, onderzoeken en WhatsApp-berichten tonen onder meer aan dat de rol van oud-minister Halbe Zijlstra cruciaal is geweest om het granuliet gestort te krijgen.

Halbe Zijlstra
Granuliet is een restproduct van het bedrijf Bontrup. Het komt vrij bij bewerking van stenen voor de asfaltproductie. Bontrup is marktleider en levert onder andere aan VolkerWessels, de wegenbouwer waar Halbe Zijlstra voor werkt. Zembla onthulde eerder al dat Zijlstra een rol had gespeeld. De oud-minister liet toen aan Zembla weten dat hij ‘alleen een telefoonnummer’ had doorgeven.

Bekijk hier de eerste beelden uit 'De afvaldump door Rijkswaterstaat deel 2'

In het Kamerdebat over granuliet (12 mei 2020) bagatelliseerde minister Van Nieuwenhuizen de rol van haar partijgenoot door te stellen dat hij wel aandacht voor de zaak had gevraagd, maar geen invloed heeft gehad.

Buitensporig
Nu ontdekt Zembla dat Halbe Zijlstra vanaf de zomer van 2019 tot aan de eerste stortingen van het granuliet, eind oktober 2019, zich intensief met het dossier heeft bemoeid. Hij voerde gesprekken op het ministerie, mailde, appte en telefoneerde met topambtenaren en oefende druk op hun uit.

Zijlstra vraagt de hoogste baas van Rijkswaterstaat, directeur-generaal Michelle Blom, om in te grijpen op het moment dat handhavers van Rijkswaterstaat een onderzoek naar verboden stoffen in het granuliet starten.

En als vergunningverleners van Rijkswaterstaat de granulietstort afkeuren zet hij via WhatsApp druk op Blom. Hij schrijft: ‘de granulietzaak leek opgelost, maar ettert nog steeds door’. Blom komt in actie tegen de eigen vergunningverleners en appt daarna terug: ‘betrokken partij krijgt vandaag nog te horen dat hij vergunning krijgt’.

Hoogleraar van Eijbergen: “Zijlstra gaat de integriteitsgrens over door op grond van zijn oude contacten als bewindspersoon mensen heel erg onder druk te zetten en daar vervolgens niet de waarheid over te spreken.” Dat directeur-generaal Michelle Blom vervolgens toegeeft aan de druk van Zijlstra noemt hij ‘buitensporig’.

Asfaltlobby
Uit de interne documenten blijkt dat het belang van de asfaltindustrie een grote rol speelde bij het besluit om granuliet toe te staan in Over de Maas. Aanvankelijk concluderen specialisten dat granuliet geen grond is. Hierna start producent Bontrup een fanatieke lobby, waarbij wordt gedreigd dat de wegenbouw stilvalt als granuliet niet als grond in een natuurplas mag worden gestort. De Wob-stukken laten zien dat de lobby werkt en dat Rijkswaterstaat zich zorgen maakt over de wegenbouw. Zo noemt een topambtenaar in een e-mail ‘het risico voor de asfaltproductie’ als belangrijk punt. Oud-milieuofficier van justitie Gustaaf Biezeveld: “Wat je in de Wob-stukken ziet is dat er allemaal lijntjes lopen tussen het bedrijf en het ministerie (…) Die ambtenaren stellen zich op ten dienste van het bedrijf.”

Met hulp van Halbe Zijlstra zoekt het bedrijf het hogerop, waarna topambtenaren van Rijkswaterstaat en ministerie besluiten dat het granuliet als grond gestort mag worden.

Van Eijbergen: “Het lijkt alsof er een soort huiskamergesprek heeft plaatsgevonden tussen mensen hoog in de organisatie, die niet ter zake kundig zijn, die zeggen: we hebben nog eens naar het bedrijf Bontrup en Halbe Zijlstra geluisterd en we komen tot de conclusie: Het is toch grond. Dat is bijna Kafka. Uiterst oninteger en absurd. Het kan niet de bedoeling zijn dat de Nederlandse overheid zo functioneert.”

Minister liegt
VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen ontkende op 12 mei in de Tweede Kamer dat het belang van de asfaltindustrie een rol heeft gespeeld. Volgens hoogleraar integriteit Van Eijbergen liegt de minister: “Dat is gewoon niet waar. Dat asfalt spuit er in het dossier aan alle kanten uit. De minister spreekt hier niet de waarheid.” Voormalig milieuofficier Biezeveld: “Als ze toegeven dat het asfaltbelang doorslaggevend is geweest boven het milieubelang dan handelen ze in strijd met het besluit bodemkwaliteit, dat is bedoeld om water en bodem te beschermen.”  

Hoogleraar privaatrecht Chris Jansen benadrukt dat het granuliet de overheid ook heel veel geld kan kosten: “Als we bereid zijn het afvalprobleem op te lossen, dan zullen we daar via die wegenbouwbedrijven en de leverancier voor moeten gaan betalen. Dat verklaart de druk op het dossier.”

Kankerverwekkend
Zembla onthulde eerder dat de top van Rijkswaterstaat de eigen vergunningverleners overrulede door de stort van granuliet in natuurplas Over de Maas onder de noemer ‘grond’ toe te staan. Volgens deskundigen binnen én buiten de overheid is granuliet geen grond, onder meer doordat er een chemisch bindmiddel aan wordt toegevoegd. Daarnaast maken deskundigen zich zorgen dat er een kankerverwekkende stof vrijkomt als het bindmiddel in het water terechtkomt.  

Reactie
Zembla heeft betrokken partijen gevraagd om een reactie. Rijkswaterstaat en het ministerie laten weten dat het belang van de asfaltindustrie bekend was, maar geen doorslaggevende rol heeft gespeeld bij het besluit over granuliet. Daarnaast stelt de overheid dat Halbe Zijlstra het besluit alleen heeft bespoedigd, maar dat hij geen invloed heeft gehad op het besluit zelf.

Halbe Zijlstra blijft erbij dat hij niet meer gedaan heeft dan het leggen van contact tussen betrokken partijen en dat er geen enkele sprake van druk is geweest.

Onderzoeksjournalist Roelof Bosma vertelt bij NPO Radio 1 over de nieuwe onthullingen van Zembla: