Adema pleitte achter de schermen voor glyfosaatverbod

Demissionair minister Piet Adema (Landbouw, CU) heeft begin oktober in het kabinet gepleit voor een verbod op de onkruidverdelger glyfosaat. Dat deed hij vanwege zorgen over een mogelijk verband met de ziekte van Parkinson. Zijn voorstel stuitte echter op verzet binnen de coalitie. Dat blijkt uit documenten die Zembla via een beroep op de Wet open overheid (Woo) verkreeg. Adema vond in de ministerraad minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) tegenover zich. Harbers vreesde voor ‘precedentwerking’ wanneer het advies van pesticideautoriteit Ctgb, die stelde dat glyfosaat veilig is, niet zou worden gevolgd. Zijn ambtenaren schreven dat als het Ctgb-advies zou worden genegeerd, daarmee ‘alle besluiten over wel of niet toelaten van stoffen’ in twijfel konden worden getrokken.  

Uiteindelijk werd in de ministerraad besloten dat Nederland zich bij de Europese stemming over glyfosaat zou ‘onthouden’. Dat was ook het standpunt dat Adema publiekelijk verdedigde, iets wat hem op scherpe kritiek vanuit de Tweede Kamer kwam te staan, waar een meerderheid voor een verbod op glyfosaat was.

Adema spreekt in de Zembla-uitzending ‘Glyfosaat, de goedkeuring van gif’ voor het eerst uitgebreid over zijn beslissing en de rol van het Ctgb. Adema had zorgen over de veiligheid van glyfosaat op basis van gesprekken die hij voerde met hoogleraar neurologie Bas Bloem (Radboud Universiteit) en ‘case reports’ die hij inzag waaruit blijkt dat mensen na blootstelling aan grote hoeveelheden glyfosaat Parkinson-achtige symptomen ontwikkelen. Uit de Woo-stukken blijkt ook dat Adema aanvullend advies inwon bij het RIVM. Die noemde tijdens een ontmoeting met Adema de conclusie van het Ctgb, dat er geen verband met Parkinson zou zijn, ‘niet logisch’. Tijdens dat gesprek, waarbij ook minister Ernst Kuipers (Volksgezondheid, D66) aanwezig was, benadrukte het RIVM dat er binnen de toelatingsprocedure geen studies worden uitgevoerd naar de mogelijke risico’s op ‘neurodegeneratieve ziekten zoals Parkinson’.

Adema zegt tegenover Zembla nog steeds te vertrouwen op ‘de deskundigheid van het Ctgb’, maar uit ook kritiek op de claim van het Ctgb dat glyfosaat geen risico op Parkinson zou geven, iets dat Ctgb-directeur Ingrid Becks ook in de Tweede Kamer stelde. ‘Zij zou moeten hebben gezegd: dit stukje weten we nog niet, daar zou aanvullend onderzoek op plaats moeten vinden’, aldus Adema.

Naast een mogelijk risico op de ziekte van Parkinson, wordt glyfosaat ook in verband gebracht met kanker. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is het ‘waarschijnlijk’ dat de onkruidverdelger kankerverwekkend is voor mensen. Het Ctgb stelt in de Zembla-uitzending echter dat glyfosaat niet kankerverwekkend is. 

Het Ctgb was samen met pesticideautoriteiten uit Frankrijk, Zweden en Hongarije, verantwoordelijk voor de Europese herbeoordeling van glyfosaat. In dat proces hebben het Ctgb en deze andere autoriteiten alle studies naar een mogelijk verband met kanker tegen het licht gehouden. Mede op basis van hun positieve oordeel, dat stelt dat glyfosaat veilig is, kon de stof weer voor 10 jaar in de Europese Unie worden toegelaten.

Maar volgens hoogleraar risicobeoordeling Ad Ragas (Radboud Universiteit) zijn daarbij aanwijzingen dat glyfosaat bij mensen kanker kan veroorzaken ‘systematisch weggeredeneerd’. ‘Het lijkt erop dat er selectief allerlei argumenten aan de kant worden geschoven’, zegt Ragas. ‘En dat het protocol hier wordt geschonden.’ Ragas doelt op protocollen van de OESO, een internationale organisatie die standaarden voor testen voor toelatingsautoriteiten ontwikkelt.

Ragas stelt dat glyfosaat op basis van de uitkomsten van dierproeven had moeten worden geclassificeerd als ‘verondersteld kankerverwekkend’ voor de mens en op basis daarvan ‘uit voorzorg’ door Europa had moeten worden verboden. Hij benadrukt dat hiermee nog niet is bewezen dat glyfosaat daadwerkelijk kankerverwekkend is.

Ook de Duitse toxicoloog Peter Clausing wijst in de Zembla-uitzending op onregelmatigheden in de wetenschappelijke toetsing die het Ctgb, samen met de drie andere bestrijdingsmiddelenautoriteiten, uitvoerde. ‘Er is duidelijk bewijs dat de autoriteiten hun eigen regels hebben geschonden en aanbevelingen hebben genegeerd’, zegt Clausing.

Clausing, die de dierstudies in het beoordelingsrapport uitvoerig bestudeerde, wijst erop dat er onterecht een ‘limietdosering’ is toegepast. Op basis daarvan werden tumoren bij de proefdieren als ‘minder relevant’ en ‘niet aan blootstelling gerelateerd’ beoordeeld. Het Ctgb beroept zich daarbij op de protocollen van de OESO, die dit zouden voorschrijven. ‘Het is een bedenksel van de autoriteiten’, zegt Clausing, ‘om daarmee de bevindingen bij de hoge doseringen terzijde te kunnen schuiven.’ Een woordvoerder van de OESO bevestigt tegenover Zembla dat de limietdosering die het Ctgb heeft gebruikt, ‘niet van toepassing’ is op proefdieronderzoek naar kanker.

Ook paste het Ctgb in het beoordelingsrapport een statistische methode toe die het bewijs voor kanker afzwakt, maar deze zogeheten ‘tweezijdige toets’ wordt ontraden door de OESO. Clausing: ‘Je zwakt het statistisch bewijs van het onderzoek af. Je hebt op deze manier twee keer zoveel tumoren nodig voor een significante uitkomst.’

Ctgb-directeur Ingrid Becks ontkent in de Zembla-uitzending dat de OESO-richtlijnen niet goed zouden zijn gevolgd. Zij noemt de beoordeling van glyfosaat door het Ctgb ‘heel zorgvuldig’.

Hoogleraar Ragas pleit voor ‘onafhankelijk wetenschappelijk toezicht’ op het Ctgb, om zo de objectiviteit van het instituut beter te kunnen waarborgen. Minister Adema zegt in reactie dat hij opheldering wil van het Ctgb, en als dat geen ‘adequate antwoorden’ oplevert, hij een formeel onderzoek zal instellen naar de ‘objectiviteit en onafhankelijkheid’ van het instituut.