CBS-onderzoek onder geadopteerden valt totaal verkeerd

De vragenlijst is rondgestuurd naar geadopteerden en niet-geadopteerden vanuit het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in opdracht van de Commissie Interlandelijke Adoptie. Minister Dekker heeft vorig jaar deze commissie samengesteld om onderzoek te doen naar de ‘feitelijke gang van zaken rondom oude adopties vanuit het buitenland en de rol van de Nederlandse overheid daarbij’.

D66-Kamerlid Vera Bergkamp heeft adoptiezaken in haar portefeuille. Als we haar de kritiek van de adoptiekinderen voorleggen, zegt zij: “De commissie is vrij om aanvullende vragen te stellen. Maar ik zie dat er eigenlijk een heel ander onderzoek nu ook plaatsvindt, namelijk naar de persoonlijke situatie van geadopteerden. Dat kan interessant zijn, maar is wat mij betreft niet relevant voor het onderzoek waar vele geadopteerden en vervolgens de Tweede Kamer om hebben gevraagd.”

Ook Jasper Willemsen, namens United Adoptees International (UAI) en Marcia Engel (van Plan Angel) die de belangen behartigt van geadopteerden uit Colombia horen veel onvrede over de enquête. “Wat willen ze hiermee bereiken? Met name een vraag als: hoe tevreden bent u hier? Dat staat gewoon helemaal los van de misstanden die hebben plaatsgevonden’’, zegt UAI-bestuurder Willemsen. “De vragen zijn suggestief”, aldus Marcia.

Verantwoorde bijdrage
De enquête bestaat uit een vragenlijst van acht bladzijden. Daarin is één vraag gesteld over documenten die niet kloppen, en één vraag over de zoektocht. “Deze enquête bevreemdt mij wel”, zegt D66-Kamerlid Vera Bergkamp. “En ik kan me voorstellen dat geadopteerden zich ook afvragen waarom dit soort persoonlijke vragen worden gesteld.”

Advocaat Lisa-Marie Komp, die onder anderen geadopteerde Dilani Butink bijstaat in haar rechtszaak tegen de Nederlandse staat, vindt het een ingewikkelde vragenlijst. “Aan de hand van deze vragenlijst is moeilijk in te zien hoe het een verantwoorde bijdrage gaat leveren aan de onderzoeksopdracht.”

Bekijk de video: Dilani Butink eist in rechtszaak dat staat verantwoording neemt voor adoptiemisstanden

Focus op geadopteerden
“De focus ligt steeds op de geadopteerden, dat ben ik zo zat”, vertelt Dewi Deijle, zelf geadopteerd uit Indonesië in 1980. “De overheid moet eens goed onder de loep genomen worden. Wat voor conclusie wil je verbinden aan vragen als hoeveel partners ik heb gehad? Wat doet het welzijn en de leefsituatie van geadopteerden nu ertoe?

Dewi Deijle is juridisch belangenbehartiger van de stichting Mijn Roots. Deze stichting biedt ondersteuning aan geadopteerden die tussen 1973 en 1984 vanuit Indonesië in Nederland (maar ook in andere landen) zijn terechtgekomen. Ook heeft zij het boek ‘Postpakketjes van overzee’ geschreven over haar onderzoek naar de juridische mogelijkheden om de Nederlandse staat medeverantwoordelijk te houden voor de illegale adopties vanuit Indonesië.

Marcia Engel is oprichter van stichting Plan Angel en helpt inmiddels al 12 jaar om geadopteerden uit Colombia te zoeken naar hun biologische familie. “Ik had het beter gevonden als ze ons van tevoren, met name de stichtingen, op de hoogte hadden gesteld van deze vragenlijst. Nu wordt er weer besloten over ons in plaats van met ons.”

‘Uit het niets thuisgestuurd’
Dewi en Marcia kregen net als veel kennissen uit hun omgeving ‘uit het niets een brief van het CBS thuisgestuurd’. “Ik en andere geadopteerden dachten: wat is het doel van dit onderzoek? Wat gaan ze met de antwoorden doen?”, zegt Dewi. Ze heeft na de brief onmiddellijk de commissie vragen gesteld over het doel van dit onderzoek. De commissie geeft aan dat de vragenlijst ‘niet bedoeld is om inzicht te krijgen in de feitelijke rol en verantwoordelijkheid van de overheid bij interlandelijke adoptie in het verleden.’

Waarvoor gebruiken ze de antwoorden dan wel?, vraagt Dewi zich af. “Wij willen echt dat er onderzoek wordt gedaan naar misstanden in het verleden. Ik ben hartstikke gelukkig, maar dat neemt niet weg dat ik misschien illegaal de grens over ben gegaan. Dat is gewoon niet goed.” 

Ook zegt de commissie dat ‘ze graag een bijdrage wil leveren aan een oplossing voor degenen die problemen ondervinden door de wijze waarop hun adoptie in het verleden is verlopen. Als veel mensen de vragenlijst invullen ontstaat een representatief beeld.’

“Dat begrijp ik allemaal goed”, zegt Dewi. “Maar de vragen zouden dan gericht moeten zijn op het zoeken en hoe die ondersteuning er dan volgens de geadopteerde zou moeten uitzien. De vragen hierover zijn te summier.”

Als de commissie een ‘representatief beeld’ wil schetsen van de geadopteerden, dan had advocaat Komp een goede uitleg verwacht waarom dat beeld noodzakelijk is. “Dat is mij op dit moment niet duidelijk en er is al onderzoek gedaan of geadopteerden al dan niet tevreden zijn. Bovendien: een geadopteerde hoeft niet ongelukkig te zijn in de situatie waarin hij nu is om recht te hebben om te weten hoe zijn adoptie verlopen is.”

“Het feit dat deze vragen [of je gelukkig bent in Nederland, red.] zo centraal staan, roept dan ook de vraag op: is het voor de commissie dan wel helder dat misstanden in het verleden los staan van de vraag hoe gelukkig je bent?”, zegt Komp.

‘Waarom vragen ze niks aan adoptieouders?’
Dewi mist gerichte vragen over de adoptieprocedures, en hoeft geen vragen over hoe oud ze was toen ze op zichzelf ging wonen. “Ik vind het nogal wat ze allemaal vragen. Waarom vragen ze niks aan adoptieouders? Mijn moeder is nooit gevraagd terwijl ze graag een gesprek zou willen.”

Volgens het CBS kunnen ‘adoptieouders overleden zijn of zich niets meer herinneren. Het risico is dat je dan een selectiegroep hebt terwijl je ze niet allemaal kunt horen.” Dewi is het niet eens met deze reactie. “Er leven toch nog genoeg adoptieouders die wél iets kunnen vertellen over hoe zij het hebben ervaren?”

Advocaat Komp sluit zich aan bij Dewi. “Ik vind het een rare redenering. De meeste geadopteerden kunnen het zich niet herinneren, omdat zij een baby waren toen het gebeurde, dus de kans is groter dat een adoptieouder meer informatie heeft.”

Marcia, van stichting Plan Angel, wil daar wel aan toevoegen dat ze blij is dat er “eindelijk een onafhankelijk onderzoek komt. Meestal komen dit soort onderzoeken vanuit de vergunninghouder en die hebben een belang.” Daar sluit Jasper van UAI zich bij aan en voegt daaraan toe: “Er is zeker ook een categorie geadopteerden die het fijn vindt dat ze nu gehoord worden, maar de aard van de vragen ligt niet in lijn ligt met de onderzoeksopdracht van de commissie.”

‘Allerlei tevredenheidsonderzoekjes’ 
Dewi hoopt met haar brief naar de Tweede Kamer dat wanneer het rapport uitkomt er niet verwezen wordt naar ‘allerlei tevredenheidsonderzoekjes’. “In 2016 werden de resultaten van een tevredenheidsonderzoek onder 1155 geadopteerden gebruikt in de pro-adoptie lobby, zoals bij adoptiestichting Kind & Toekomst, om te verkondigen dat adoptie helemaal niet slecht is. Of iemand tevreden is of niet heeft niets te maken met het feit of iemand met valse papieren is geadopteerd. Die twee zaken horen niet thuis in één discussie.”

Daarom wil ze dat er goed wordt toegezien op hoe er onderzoek is gedaan en welke middelen ze hebben ingezet.

De kernvraag van het onderzoek is: zijn er misstanden begaan en wist de Nederlandse overheid daarvan of waren ze zelf betrokken? D66-lid Bergkamp laat weten dat “we moeten oppassen dat we bij de behandeling in de Tweede Kamer niet twee onderzoeken gaan mixen met elkaar. De focus moet blijven liggen op de kernvraag wat D66 betreft’.”

Lees ook: Ministeries wisten van adoptiemisstanden en ‘baby farms’ in Sri Lanka

Reactie 
Desgevraagd laat de woordvoerder van de commissie weten op de hoogte te zijn van de kritiek van geadopteerden en de brief van Dewi naar de Tweede Kamer. Voor de rest wil de commissie geen mededelingen doen: “De Commissie zal in haar rapport verantwoording afleggen over opzet en uitvoering van haar onderzoek. Lopende het onderzoek doet de Commissie hierover geen mededelingen.”

Eindrapport
Aanvankelijk zou de commissie in oktober dit jaar haar eindrapport aan de minister aanbieden. Maar door de coronacrisis heeft het onderzoek vertraging opgelopen en zal oktober niet worden gehaald. Wanneer het onderzoek zal zijn afgerond, is nog niet bekend, zo laat de woordvoerder weten.

Zowel Marcia (met stichting Plan Angel) als Dewi (met stichting My Roots) zijn in voorbereiding van een rechtszaak tegen de Nederlandse staat.

Bekijk hier de vragenlijst van CBS: