Ctgb erkent: decennialang niet streng genoeg bij beoordelen kankerrisico’s pesticiden

Het Ctgb wil dat de internationale richtlijnen voor het beoordelen van kankerrisico’s van bestrijdingsmiddelen worden aangescherpt. Dit schrijft de Nederlandse pesticide-autoriteit in een brief aan minister van landbouw Femke Wiersma. Eerder bleek uit onderzoek van Zembla dat het Ctgb bij de beoordeling van kankerrisico’s al jarenlang een verkeerde statistische test gebruikt, in het voordeel van de pesticideproducenten. Professor Geert de Snoo, directeur van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), noemt dit “slechte wetenschap en slechte statistiek”. Het Ctgb erkent nu dat een strengere analysemethode “meestal de voorkeur” heeft. Toch is het niet van plan om bestrijdingsmiddelen die nu op de markt zijn, zoals glyfosaat, opnieuw te beoordelen. 

De werkwijze van het Ctgb kwam aan het licht toen Zembla de hernieuwde toelating van glyfosaat onderzocht. Het Ctgb bleek bij de beoordeling van proefdierstudies naar kanker een zogeheten tweezijdige test toe te passen. Dat is verkeerd, concludeerden verschillende toonaangevende wetenschappers, waaronder KNAW-directeur De Snoo en hoogleraar toxicologie Ad Ragas. De manier waarop het Ctgb het risico berekent “versluiert” het risico op kanker, omdat je twee keer zoveel tumoren nodig hebt om een statistisch significant verband te zien tussen ziek worden en de blootstelling aan gif. 

Toenmalig minister Piet Adema schreef in antwoord op Kamervragen dat “het klopt” dat er twee keer zoveel tumoren nodig zijn. De minister van Landbouw verdedigde de omstreden testmethode van het Ctgb omdat dit volgens hem al “decennialang” de norm zou zijn bij het beoordelen van pesticiden: “Tweezijdig toetsen is goed wetenschappelijk gebruik bij de beoordeling van (onder andere) werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen.”  

Na een nieuwe Zembla-publicatie in september vorig jaar zegde zijn opvolger, minister Femke Wiersma toe een gesprek te willen “faciliteren” tussen de kritische wetenschappers en het Ctgb. Tijdens deze deskundigenbijeenkomst in februari van dit jaar, waarbij ook onderzoekers van het RIVM aanwezig waren, drongen alle experts aan om eenzijdig te testen, vertelt professor Ragas (Radboud) nu tegenover Zembla. Kennelijk hebben zij het Ctgb overtuigd, zo blijkt uit de brief en het verslag van de bijeenkomst, die Ctgb-directeur Marcel van Raaij en Ctgb-voorzitter Rob van Lint in april naar minister Wiersma hebben gestuurd. 

Een strengere testmethode zou niet automatisch leiden tot een andere beoordeling, benadrukt het Ctgb. In de brief staat dat een “conclusie over de kankerverwekkende eigenschappen van een stof niet alleen afhankelijk zijn van de statistische toetsing.” Hoogleraar statistiek Houwing-Duistermaat (Radboud Universiteit), ook aanwezig bij de bijeenkomst van deskundigen, vindt dit een “heel vage” formulering en tekenend voor de opstelling van het Ctgb: “Hoe het Ctgb met statistiek omgaat, is gewoon een rommeltje. Ze maken niet hard hoe de verschillende bronnen van bewijs samenkomen en gewogen worden. Het lijkt wel of ze statistiek niet goed begrijpen.”  

Wetenschappers van de Wereldgezondheidsorganisatie concludeerden in 2015 dat glyfosaat “waarschijnlijk kankerverwekkend” is voor mensen. Uit de eenzijdige test bleek dat er bij proefdieronderzoek een – licht - statistisch significant verband was met kanker. Het Ctgb heeft deze conclusie terzijde geschoven, onder meer met een beroep op de minder strenge tweezijdige test. Vorig jaar is het meest gebruikte onkruidmiddel opnieuw voor 10 jaar toegelaten op de Europese markt.

Ook al erkent het Ctgb nu dat eenzijdig testen “meestal de voorkeur” heeft, is de pesticideautoriteit niet van plan om glyfosaat opnieuw te beoordelen. De woordvoerder van het Ctgb laat Zembla weten dat “een heropening of herbeoordeling van dat dossier niet aan de orde is”. Hoogleraar statistiek Houwing-Duistermaat: “Dat is gewoon slordig. Wat hier kennelijk meespeelt, is dat ze naast de gezondheid ook de economische belangen laten meespelen.”

In een voetnoot van het verslag van de deskundigenbijeenkomst refereert het Ctgb expliciet naar de gevolgen voor de agrarische sector: een onterechte afwijzing zou “leiden tot economische schade vanwege het niet kunnen gebruiken van zo’n stof.” Bij de beoordeling van bestrijdingsmiddelen baseert het Ctgb zich voor het grootste deel op gegevens die door de producenten zelf worden aangedragen. Houwing-Duistermaat: “Lang niet alle gegevens zijn openbaar omdat het bedrijfsgevoelige informatie zou zijn. Dat is natuurlijk raar.” 

Ragas vindt ook dat opnieuw naar de toelating van glyfosaat gekeken moet worden: “Ctgb, kom met een nieuwe evaluatie van de kankerverwekkendheid van glyfosaat waarbij het startpunt is dat de statistische toetsing een eerste aanwijzing vormt dat de stof kankerverwekkend is.”

KNAW-directeur De Snoo, ook aanwezig bij de bijeenkomst, vindt dat alle stoffen opnieuw moeten worden beoordeeld, “want economische belangen mogen nooit gaan boven de volksgezondheid.”