Dit is er allemaal gebeurd sinds onze uitzending over PFAS

In de uitzending ‘Het PFAS-schandaal’ (8 september jl.) onthulde Zembla dat de Nederlandse overheid zich achter de schermen al zeker een jaar grote zorgen maakt over de Antwerpse afvalverwerker Indaver. Het bedrijf loost al jaren PFAS in het water en blijkt een belangrijke bron te zijn van PFAS-vervuiling in de Nederlandse Westerschelde. Het nieuws zorgt voor commotie in Nederland en Vlaanderen: in dit artikel zetten we de laatste ontwikkelingen voor je op een rij.

Een paar dagen voor onze uitzending, brengen we het nieuws naar buiten over PFAS in moedermelk. Uit onderzoek blijkt dat door het drinken van moedermelk baby’s die rondom de chemische fabriek van Chemours in Dordrecht wonen, blootgesteld worden aan hoge concentraties PFAS. Dat concludeert emeritus-hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer op basis van metingen van de Vrije Universiteit Amsterdam, die in opdracht van Zembla en de Franse tv-programma’s Envoyé Spécial en Green Warriors zijn uitgevoerd. 

PFAS zijn giftige chemicaliën die kunnen opstapelen in het lichaam en in het milieu vrijwel niet meer afbreken. “We weten dat als je te veel PFAS binnenkrijgt dit effecten kan hebben op het immuunsysteem”, zegt De Boer die het onderzoek leidde. “Daarom vind ik deze resultaten zeer zorgwekkend.”

Partij voor de Dieren-Kamerlid Eva van Esch stelt na dit nieuws meteen Kamervragen: ze roept staatssecretaris Vivianne Heijnen op om voorlopig geen vergunningen meer af te geven aan Chemours voor chemische stoffen. Van Esch wil ook weten of de staatssecretaris bereid is om in te zetten op een totaalverbod aan PFAS in Europa en Nederland.  

Na onze uitzending dienen ook D66, CDA en GroenLinks Kamervragen in. Kamerleden Kauthar Bouchallikht, Corinne Ellemeet en Laura Bromet willen weten of de overheid landelijk gaat onderzoeken of de hoge concentraties PFAS in borstvoeding zich beperken tot de omgeving van Dordrecht, of ook in andere delen van Nederland voorkomen. De gemeenten Dordrecht, Sliedrecht en Papendrecht roepen op tot een breder en groter onderzoek naar de gehaltes PFAS in borstvoeding in deze regio en daarbuiten. 

Coalitiepartij D66 wil precies weten sinds wanneer de Nederlandse overheid op de hoogte is van het feit dat afvalverwerker Indaver PFAS loost in het water dat uitkomt in de Westerschelde. Ook wil de partij weten waarom de Kamer hier niet over is geïnformeerd en of de minister bereid is om de milieuschade veroorzaakt door Indaver op het bedrijf te verhalen. 

Kamerlid Eva van Esch (PvdD) maakt tevens bekend dat er een Kamerdebat komt:

In België ontstond in 2021 grote commotie toen bleek dat chemiebedrijf 3M in Antwerpen jarenlang enorme hoeveelheden PFAS in de rivier de Schelde heeft geloosd. Het water bleek tot in Zeeland in Nederland vervuild met PFAS. De onthullingen rond 3M leidden in Vlaanderen tot een parlementair onderzoek en eind vorig jaar tot het stilleggen van de fabriek.

Maar de concentraties van PFAS namen niet af na het ingrijpen bij 3M, vertelt milieuchemicus Chiel Jonker van de Universiteit van Utrecht, die voor Rijkswaterstaat waterdata analyseert. De wetenschapper deed daarom onderzoek naar andere bronnen en kwam tot de conclusie dat de Antwerpse afvalverwerker Indaver een “belangrijke bron” is voor de PFAS-vervuiling in de Westerschelde, vertelt hij in Zembla. Dat bedrijf verwerkt grote hoeveelheden PFAS-houdend materiaal uit Europa maar slaagt er niet in om alle PFAS te vernietigen. Voor sommige van de PFAS die Indaver tot voor kort loosde en in de lucht uitstootte, bleek ook nog eens geen vergunning te zijn. 

In onze uitzending is te zien dat Rijkswaterstaat in een vertrouwelijke brief aan de Vlaamse overheid uitvoerig bezwaar maakt tegen uitbreiding van de vergunning van Indaver. In de brief, die is verzonden namens minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat), staat dat door de lozingen van Indaver de concentraties PFAS in vis in de Zeeuwse wateren “onaanvaardbaar verder verslechteren”. Nederland kan door de lozingen van Indaver niet voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water. De lozingen leiden tot een ”verboden achteruitgang” van de waterkwaliteit, stelt Harbers. 

Op de dag van onze uitzending komt het RIVM met nieuwe risicogrenzen voor PFAS in oppervlaktewater. Het RIVM vindt dat mensen hun leven lang vis moeten kunnen eten, zonder teveel PFAS binnen te krijgen. Uit de nieuwe grenzen blijkt dat er veel minder PFAS in oppervlaktewater mogen zitten dan volgens de bestaande normen. In het water in de Westerschelde zit er volgens de bestaande normen al 22 keer te veel PFOS, een van de vele PFAS-verbindingen, in het water, maar volgens de nieuwe grenzen van het RIVM wordt dat maar liefst 2000 keer teveel. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat kan, mede op basis van het onderzoek van het RIVM, besluiten om de normen voor PFAS in oppervlaktewater aan te passen. 

Kijk de Zembla Kort op YouTube: 

Niet alleen in Nederland, maar ook in Vlaanderen laait de onrust rondom PFAS na het 3M-schandaal weer op na onze uitzending. In het Vlaamse parlement hebben Groen en PVDA naar aanleiding van onze uitzending vragen ingediend waar ze minister Demir over aan de tand willen voelen. Zo wil Groen onder meer weten of de minister juridische stappen vreest van de Nederlandse overheid vanwege de vervuiling door Indaver. Ook wil ze weten waarom Vlaanderen geen lozingsstop oplegt aan het bedrijf. 

In onze uitzending is te zien dat de Vlaamse Omgevingsminister Zuhal Demir op 18 juni Indaver nieuwe, strenge normen oplegt kort nadat er op hoog niveau ”ambtelijk overleg” plaats heeft gevonden tussen de Vlaamse en Nederlands overheid over Indaver. Voor alle PFAS-stoffen geldt vanaf die datum een lozingslimiet van 0,1 microgram per liter. Deskundigen stellen in onze uitzending dat de strengere lozingslimiet weinig lijkt, maar dat dat nog altijd veel te hoog is voor de Europese Kaderrichtlijn Water.  

Ook voor de Vlaamse milieuorganisatie Climaxi gaat de lozingslimiet van 0,1 microgram per liter niet ver genoeg. Daarom maakten zij op de dag van onze uitzending bekend dat zij naar de Vlaamse Raad van Vergunningsbetwisting is gestapt. Ze eisen dat het voorzorgsprincipe voor het beschermen van het (Schelde)water in acht wordt genomen en dat Indaver per direct stopt met het lozen van PFAS.

Het Antwerpse stadsbestuur kondigt in de week na onze uitzending maatregelen aan voor bewoners van de districten Berendrecht, Zandvliet en Lillo. Het gaat om Antwerpse districten gelegen in de buurt van Indaver. Bewoners wordt daar nu geadviseerd om het eten van groenten, fruit en eieren uit de moestuin te beperken. Dat advies gold al voor bewoners in een straal van 10 kilometer rond de fabriek van 3M. 

De districten waar het om gaat liggen buiten deze straal van 10 kilometer. PFAS-concentraties in de bodem blijken er vergelijkbaar te zijn met gebieden binnen de zone. Onduidelijk is nog of deze verontreiniging is veroorzaakt door de uitstoot van 3M of Indaver. Karl Vrancken, die door de Vlaamse overheid is aangesteld om de aanpak van de PFAS-problematiek te coördineren, laat in de krant De Standaard weten dat daar momenteel onderzoek naar wordt gedaan.