Dit is ons dossier over bestrijdingsmiddelen

In 2011 onderzoeken we voor het eerst de gezondheidsrisico’s van het gebruik van landbouwgif in de uitzending  'Gif in de bollenstreek'. De vrolijk gekleurde bollenvelden zijn oer-Hollands, trekken veel toeristen en het levert onze economie veel geld op, maar de keerzijde is de enorme hoeveelheid landbouwgif die nodig is om de bloembollen te beschermen tegen schimmels en insecten. Dat gif komt in de lucht en in het oppervlaktewater. Artsen, toxicologen, milieudeskundigen en burgers spreken in deze uitzending hun zorgen uit en eisen dat er een grootschalig onderzoek komt naar de gevolgen van het gif op de gezondheid.

Aanvankelijk weigerde de toenmalige staatssecretaris Henk Bleker van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, om na de uitzending grootschalig onderzoek te laten doen naar de schadelijke effecten van gewasbeschermingsmiddelen op omwonenden. Op aandringen van de Kamer vroegen Ministers Schippers van Volksgezondheid en staatssecretaris Atsma van Milieu uiteindelijk de Gezondheidsraad om een advies. In september 2011 adviseerde de Gezondheidsraad om een onderzoek in te stellen naar de gezondheidsgevolgen van de blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen onder omwonenden van boerenbedrijven die veel bestrijdingsmiddelen gebruiken.    

Omwonenden van lelievelden in Drenthe, Overijssel, Friesland en Zeeland zijn bezorgd over het vele landbouwgif dat door de bollenboeren wordt gebruikt. Zij klagen over luchtwegproblemen, huiduitslag en brandende ogen en vragen zich af: wat ademen we allemaal in?  In de uitzending 'Lelies met een luchtje' wordt er voortgebouwd op de bevindingen uit 'Gif in de bollenstreek' en wordt onderzocht wat de overheid doet om haar burgers te beschermen tegen de risico’s van het gebruik van landbouwgif. Er wordt namelijk nog steeds niet gemeten hoeveel gif omwonenden binnen krijgen. 

Onderzoek 
En dan komt er eindelijk een onderzoek: begin 2014 bepleit de Gezondheidsraad in een adviesrapport dat er te weinig bekend is over de gezondheid van omwonenden van landbouwpercelen in Nederland en beveelt aan een blootstellingsonderzoek te doen en te richten op agrariërs, hun gezinsleden en niet-agrariërs en daarbij vooral in te zoomen op vrouwen in de vruchtbare leeftijd (met het oog op het ongeboren kind) en heel jonge kinderen. "Vooral jonge kinderen hebben namelijk een bijzondere gevoeligheid en kunnen door hun gedrag en bouw hoger zijn blootgesteld dan volwassenen," stelde de commissie.   
 
Het blootstellingsonderzoek gebeurt in opdracht van de ministeries van Infrastructuur en Milieu en Economische Zaken en wordt gecoördineerd door het RIVM. Parallel aan het blootstellingsonderzoek loopt een gezondheidsverkenning door het RIVM, Universiteit Utrecht en NIVEL naar de gezondheid van mensen die bij landbouwpercelen wonen. De resultaten van deze twee onderzoeken moeten uitwijzen of er een vervolgonderzoek komt en hoe zo'n dergelijk onderzoek dient te worden opgezet. In hoeverre zijn aanpassingen in het toelatingsbeleid voor gewasbeschermingsmiddelen nodig, vooral ter bescherming van kwetsbare groepen, zoals kinderen en zwangere vrouwen? Dit advies wordt verwacht in juni 2020.

Omwonenden van bollenvelden worden meer en langer blootgesteld aan bollengif dan gedacht. Dat bleek uit het langverwachte blootstellingsonderzoek door het RIVM dat Zembla vorig jaar maart voor publicatie in handen kreeg. In de tuinen en ook binnenshuis worden hogere concentraties aangetroffen. Het zit zelfs in de urine van baby’s. Juist jonge kinderen en kinderen die nog in de baarmoeder zitten, zijn extra kwetsbaar voor bestrijdingsmiddelen, het kan tot hersenschade leiden. Al jaren strijden omwonenden voor een betere bescherming tegen het gif dat pal naast hun huis wordt gespoten. De gezinnen voelen zich opgesloten in hun eigen huis. De onrust en de onmacht van omwonenden is niet minder geworden.

Deze uitzending ontstaat naar aanleiding van een brief van boerenzoon Jim Blom uit West-Friesland. Hij vermoedt dat zich in Noord Holland een groot agrarisch drama afspeelt. Bij zijn vader is op 47-jarige leeftijd de ziekte van Parkinson vastgesteld. Hij is niet de enige in de buurt met deze ziekte, er zijn meer patiënten die op relatief jonge leeftijd ziek zijn geworden, zoals de beste vriend van zijn vader. De familie is ervan overtuigd dat de bestrijdingsmiddelen, die al decennialang worden gebruikt in dit klassieke tuindersgebied, hier alles mee te maken hebben. Zembla onderzoekt: wat is er bekend over de relatie tussen deze ernstige, ongeneeslijke ziekte en het spuiten met gif? Lopen boeren en hun gezinnen inderdaad meer risico?  

De uitzending maakte veel los. Zo is de Parkinson Vereniging zelf onderzoek gaan doen naar alle kennis die er al is over de relatie tussen gewasbeschermingsmiddelen en Parkinson. Zestig Parkinson patiënten hebben zich gemeld bij de vereniging, omdat ze een relatie vermoeden tussen hun ziekte en blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen. Inmiddels heeft de vereniging op haar website een hele sectie gewijd aan de bevindingen. Onlangs liet de Gezondheidsraad nog weten onderzoek te gaan doen naar de relatie tussen landbouwgif en de ziekte van Parkinson.