Dit is ons dossier over stankoverlast

De overheid hoort haar burgers te beschermen tegen ernstige stankhinder, maar dit blijkt vaak niet te gebeuren. Gemeenten, provincies en ministeries werpen een voor burgers ondoorgrondelijk doolhof op. In dit artikel lees je wat Zembla allemaal ontdekte in het dossier stankoverlast.

Dit verhaal in het kort

- Honderdduizenden mensen hebben dagelijks last van stankoverlast door de intensieve veehouderij.
- Langdurige blootstelling aan een vieze geur is verre van onschuldig. De constante aanwezigheid van stank in je eigen straat of huis is niet alleen hinderlijk, maar kan ook leiden tot gezondheidsproblemen.
- De Wet geurhinder en veehouderij moet burgers beschermen tegen ernstige stankoverlast. In de praktijk is dit onvoldoende het geval.
- De overheid legde meermaals het advies om de wet aan te passen herhaaldelijk naast zich neer.
- De overheid stimuleerde lange tijd het gebruik van zogenaamde combi-luchtwassers, terwijl ze al jaren op de hoogte was van twijfels over de effectiviteit ervan.
- Hierdoor kampen veel meer Nederlanders dan is toegestaan met stankoverlast.
- Burgers die hun leefomgeving willen ontdoen van stank, komen terecht in een doolhof van regels en afgeschoven verantwoordelijkheden.
- Zo mag een inwoner van Helmond geen rechtszaak beginnen, omdat het volgens rekenmodellen niet zou stinken op de exacte plek waar hij woont. De Helmonder betwist dit.

Langdurige blootstelling aan stankoverlast is niet alleen hinderlijk, het kan ook leiden tot gezondheidsproblemen. Dat blijkt uit onderzoek van onder meer de GGD en het RIVM. Zo kan je last krijgen van hoofdpijn, benauwdheid, duizeligheid en slapeloosheid. Op plekken waar meerdere veehouderijen bij elkaar staan, zouden mensen bovendien een verminderde longfunctie hebben. 

Wat gebeurt er als burgers het gevecht aangaan? Vaak stuiten ze dan op juridisch en democratisch doolhof. In de Zembla-uitzending ‘Stank en strijd deel 1’ volgden we bijvoorbeeld een groep bewoners uit het Brabantse Deurne die zich al 12 jaar tevergeefs inzet voor een gezonde leefomgeving.

Kijk hier de uitzending ‘Stank en strijd deel 1’ terug:

De bewoners krijgen vooral te maken met vingerwijzen: de provincie vindt dat de gemeente faalt, de wethouder wijst naar Den Haag, maar is ondertussen zelf wel heel toeschietelijk met het toestaan van nieuwe megastallen. Ondertussen lopen de spanningen op en raakt de gemeenschap gespleten.

Uit onderzoek van Zembla blijkt dat de Wet geurhinder en veehouderij burgers nog steeds onvoldoende beschermt tegen ernstige stankoverlast. Volgens geurexpert Hugo van Belois is de wet een ‘papieren werkelijkheid’, die zelfs zou leiden tot meer overlast. De wet was juist bedoeld om veehouders de ruimte te bieden om te groeien en terwijl stankoverlast aan banden werd gelegd. Die opzet blijkt dus niet te werken. 

Er is al jaren stevige kritiek op de wet. In zowel 2016 als in 2019 werden toenmalige staatssecretarissen Dijksma en Van Veldhoven geadviseerd om de wet te veranderen. Tevergeefs: geen van beide greep in. Tegenover Zembla zegt staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Vivianne Heijnen de wet opnieuw onder de loep te nemen.

Om overlast te beperken zijn boeren verplicht om stankreducerende maatregelen te nemen. De meeste varkensboeren hebben zogeheten luchtwassers waarmee ze de stallucht filteren. Een vaak gebruikt voorbeeld hiervan is de combi-luchtwasser. Die werkt als volgt: via afzuigkleppen wordt de lucht – en dus de stank – uit een stal afgezogen, om vervolgens in een soort douchte te worden gewassen met water. 

Helaas blijkt het een wassen neus. Hoewel Duits onderzoek aantoont dat 70 tot 85 procent van de stank verdwijnt door combi-luchtwassers, is niet iedereen gerustgesteld. Al snel ontstaan twijfels over de wetenschappelijke onderbouwing van het onderzoek. De gebruikte methoden zouden niet deugen, en daarmee verliezen ook de resultaten van de Duitse onderzoekers hun zeggingskracht. De Nederlandse overheid was hier al geruime tijd van op de hoogte, blijkt uit ons onderzoek. Zo luidt in 2010 al de conclusie dat “meten aan geur integraal bagger was”. Staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat geeft in Zembla toe dat de overheid jarenlang niets met de alarmerende signalen heeft gedaan. Het weerhield diezelfde overheid er echter niet van om het gebruik van combi-luchtwassers met miljoenen te stimuleren en te subsidiëren. Hierdoor zitten veel omwonenden van varkensstallen in meer stankoverlast dan is toegestaan.

In de uitzending ‘Stank en strijd deel 2’ is te zien hoe burgers het vertrouwen in de overheid langzamer zeker kwijtraken. Uit documenten die Zembla in handen krijgt, blijkt dat de provincie Noord-Brabant vindt dat de gemeente Deurne te weinig doet om haar burgers te beschermen.

Kijk hier de uitzending ‘Stank en strijd deel 2’ terug:

Ook de rechter concludeert in een civiele rechtszaak, aangespannen door zestien omwonenden verenigd in het ‘Brabants Burgerplatform’, dat de Staat tekortschiet in het beschermen van burgers tegen zeer ernstige geurhinder van omliggende intensieve veehouderijen. Daarmee handelt de overheid volgens de rechter onrechtmatig.

Lees hier de uitspraak.

Acht van de zestien eisers werden door de rechter in het gelijk gesteld. De uitspraak is volgens betrokkenen een bom onder de Wet geurhinder en veehouderij. Juristen verwachten dat er vanaf nu alleen maar meer burgersnaar de rechter zullen stappen.

De overheid zegt in een reactie de uitspraak van de rechter te bestuderen.

Ondertussen lopen omwonenden nog steeds vast in hun zoektocht naar antwoorden op de vraag hoeveel schadelijke stoffen er daadwerkelijk door hun wijk waaien. Wie navraag bij het bevoegd gezag doet, of zelf probeert bij te dragen aan een oplossing, loopt vast.
Zo kan een inwoner van Helmond geen rechtszaak beginnen, omdat het volgens rekenmodellen niet zou stinken op de exacte plek waar hij woont.

Kijk hier ‘Stank en strijd deel 3’ terug:

 In de derde aflevering volgen we onder andere het verzet van bewoners uit Deurne die strijden tegen de uitbreiding van een pluimveebedrijf. Na de uitzending wordt bekend dat de bewoners de rechtszaak hebben gewonnen. De rechtbank Oost-Brabant vernietigt de vergunning die aan de boer is verstrekt. Bovendien krijgt de gemeente een veeg uit de pan: er had ‘kritischer’ moeten worden gekeken bij het verlenen van de vergunning, aldus de rechter. 

De omgevingsdiensten, die erop moeten toezien dat bedrijven de milieuregels naleven, functioneren niet goed, zo bleek uit onderzoek. Op 1 januari 2023 zou er een nieuwe omgevingswet komen, die regelgeving op het gebied van milieu en ruimtelijke ordening bundelt. Deskundigen riepen in het derde deel van ons onderzoek naar stankoverlast op tot uitstel van de wet.

Inmiddels is de wet voor de vijfde keer uitgesteld: tot januari 2024, om precies te zijn.