Advies commissie: bescherm erfgoed beter tegen verkoop naar buitenland

Bescherming van erfgoed dat naar het buitenland dreigt te verdwijnen, moet anders worden geregeld. De Commissie Collectie Nederland onder voorzitterschap van Sybrand van Haersma Buma doet daarvoor meerdere voorstellen in een tussentijds advies aan demissionair minister Van Engelshoven (OCW).

Zo moet het budget van het Nationaal Aankoopfonds worden verdubbeld van 50 naar 100 miljoen euro. Daarvan moet 35 miljoen gereserveerd worden voor aankopen in het kader van bescherming van belangrijk erfgoed in particulier bezit dat dat door verkoop naar het buitenland dreigt te verdwijnen. “Erfgoed is ontzettend belangrijk voor een land; met erfgoed laat je zien wie we waren en wie we zijn. Daar hoort een stevige financiële basis bij”, zegt Sybrand van Haersma Buma, voorzitter van de commissie, over het voorstel.  

Criteria 
Ook moet volgens de commissie duidelijker worden omschreven wat dat belangrijke erfgoed precies is. De volgende stap is in gesprek gaan met verzamelaars, handelaren en musea om te bepalen welke kunstwerken beschermd zouden moeten worden. Dat wordt deels bepaald door de financiële waarde, maar het zou ook breder geformuleerd kunnen worden, aldus de commissie. Op dit moment is er een lijst met 161 beschermde kunstwerken. Objecten op deze geanonimiseerde lijst mogen niet zonder toestemming van de minister Nederland verlaten.

De commissie doet een voorstel om de lijst af te schaffen. Zo zou niet bekend zijn waarom het ene kunstwerk er wel op staat en het andere niet. Van Haersma Buma: "Stap af van het statische lijstsysteem - het register - en ontwikkel een nieuw meer dynamisch systeem.” Verder adviseert de commissie om nieuwe criteria te formuleren voor welk erfgoed voor bescherming door de overheid in aanmerking komt. Het zou moeten gaan om ‘onvervangbare’ en ‘cultuurhistorisch of maatschappelijk onmisbare’ cultuurgoederen, verzamelingen en ensembles in plaats van de bestaande criteria ‘van uitzonderlijke schoonheid’ en ‘van wetenschappelijk belang’. Het is volgens de commissie echter ook niet de bedoeling dat bescherming de kunsthandel ‘onnodig belemmert’.

Rubens tekening 
Onlangs stemde een meerderheid van Tweede Kamer voor een motie van D66 waarin gepleit wordt voor een onafhankelijk onderzoek naar welke kunstwerken eigendom zijn van het koningshuis en welke van de overheid. Zo verklaarden ingewijden eerder tegen Zembla dat er maar weinig kunstwerken van de Oranjes op de eerder genoemde lijst staan van beschermde kunstwerken. Dit zou komen door een ambtelijke ‘misvatting’ zoals te zien is in de Zembla-uitzending ‘Koninklijke constructies’.

In de afgelopen jaren hebben leden van het koninklijk huis verschillende omstreden kunstdeals gesloten. Prinses Christina liet vlak voor haar overlijden in 2019 een Rubens tekening veilen in New York. Voor 7,2 miljoen euro kreeg dit bijzondere kunstwerk een nieuwe, onbekende eigenaar. Uit die commotie ontstond de Adviescommissie Bescherming Cultuurgoederen onder leiding van oud-minister Alexander Pechtold. Daaruit vloeide de vaste commissie voort die Buma nu weer voorzit en die vorig jaar is ingesteld door de Raad voor Cultuur. Met het advies van de commissie moet dit soort commotie in de toekomst vermeden worden.

De Boschbrand 
Ook was er veel te doen om de verkoop van ‘De Boschbrand’: het bijzondere schilderij van de Javaanse kunstenaar Raden Saleh verdween in 2014 voor miljoenen euro’s heimelijk naar Singapore. De Erfgoedinspectie heeft destijds gecontroleerd of het werk een beschermde status had op basis van de toenmalige Wet tot behoud van cultuurbezit (Wbc), de huidige Erfgoedwet. Dat bleek niet het geval, en dus mocht het werk worden verkocht aan een buitenlands museum.

Ook hebben de Oranjes in 2012 de belangrijke Atlas Munninks van Cleeff, een unieke collectie topografische tekeningen van de stad Utrecht en omgeving in stilte verkocht aan een privéverzamelaar zonder eerst Utrechtse musea te benaderen.  

Bekijk hier de uitzending 'De kunst van de koning'

Helderheid
Het is onbekend hoe groot de verzameling cultureel erfgoed van de Oranjes precies is. Volgens D66 Kamerlid Belhaj moet de commissie in samenspraak met het koninklijk huis hier helderheid over geven: “Ik denk als we de duidelijkheid niet krijgen, je nog heel veel problemen gaat krijgen in de toekomst, als bijvoorbeeld iets verkocht wordt”, zei Belhaj eerder tegen Zembla.
Later dit jaar volgt een definitieve advies van de Commissie Collectie Nederland. 

Spullen uit 'onze schatkamer' raakten makkelijk zoek. Bekijk de video: