Geldautomaten hoog witwasrisico door gebrek aan toezicht

Onafhankelijke ATM’s, geldautomaten die niet in handen zijn van de grote banken, kunnen gemakkelijk gebruikt worden om geld wit te wassen, blijkt uit onderzoek van Zembla. Het ministerie van Financiën en De Nederlandsche Bank (DNB) stellen tegenover Zembla dat het signaal over de witwasrisico’s van de automaten nieuw voor hen is en dat ze daarover in gesprek gaan met de financiële sector. De antifraude-afdeling van de Europese Commissie noemt het risico van de ATM’s in recente witwasrapportages ‘zeer hoog’ en hekelt het gebrek aan controle en alertheid in sommige lidstaten. Toezicht op de ATM’s ontbreekt in Nederland grotendeels, ontdekte Zembla, omdat de aanbieders ervan niet onder Wet ter voorkoming van Witwassen en Financiering van Terrorisme vallen. Voormalig officier van justitie Nicole Voorhuis, die tevens toezichthouder Financieel Economische Criminaliteit was bij DNB, noemt dat een ‘gemiste kans’ en pleit voor strengere controles op de automaten.

Zembla deed de afgelopen maanden onderzoek naar deze zogenaamde ‘white label’ geldautomaten, in samenwerking met journalisten van de Deense krant ‘Information’ en het Spaanse ‘El Confidencial’. Daarbij werden de locaties van duizenden ATM’s in Europese landen in kaart gebracht. Uit de database werd onder meer duidelijk dat opvallend veel automaten van onafhankelijke aanbieders geplaatst zijn in stripclubs, casino’s en coffeeshops; plekken die bekend staan om een hoog risico op belastingontduiking. De cash uit de ATM’s wordt voor die fraude gebruikt, zegt voormalig FIOD-rechercheur Jan van Koningsveld. Hij noemt het ‘een klassieke fraudemethode’ om contante omzet niet op te geven bij de belastingdienst. “Als het giraal is, dan is er altijd een geldspoor. En bij cash heb je dat natuurlijk niet.”

Naast het faciliteren van belastingfraude kunnen veel automaten ook gebruikt worden om criminele winsten wit te wassen. Honderden Nederlandse ATM’s blijken namelijk niet gevuld te worden door gecertificeerde geldtransporteurs, maar door ondernemers die zelf een automaat exploiteren. Juist deze ‘zelfvul-ATM’s’ vormen een hoog witwasrisico, zeggen deskundigen. Criminelen kunnen zo’n ATM vullen met zwart geld.

Als nietsvermoedende klanten komen pinnen, krijgen ze deze bankbiljetten in handen. Tegelijkertijd gaat eenzelfde bedrag van hun bankrekening naar de rekening die gekoppeld is aan de geldautomaat en die in handen is van de criminelen. “Dat kan gebruikt worden als een heel goed instrument, met name in die eerste fase van het witwasproces, namelijk geld in het bancaire systeem brengen zonder dat het al te zeer opvalt,” zegt witwasexpert Dick Crijns, die tientallen jaren bij de FIOD werkte.

Banken moeten witwasrisico’s beperken, maar kunnen de herkomst van de contanten vaak niet achterhalen, zegt witwasonderzoeker Joras Ferwerda van de Universiteit Utrecht. “Dat is informatie die de bank niet heeft, dus ik denk dat dit geen waterdichte methode is om deze vorm van witwassen te detecteren.” ING stelt in antwoord op vragen van Zembla dat het de bank niet altijd lukt de herkomst van contant geld in zelfvul-automaten vast te stellen.

Zembla-journalisten gingen undercover en deden zich voor als potentiële klanten die een zelfvul-automaat wilden gebruiken om zwart geld wit te wassen. Daarbij werden gesprekken gevoerd met drie van de vier Nederlandse ATM-aanbieders. Vertegenwoordigers van deze bedrijven stellen allemaal dat ze zich aan de wet willen houden, maar breken de gesprekken niet af als ze te horen krijgen dat de klant een strafblad heeft en de ATM wil gebruiken om geld wit te wassen. De verkopers van een van de bedrijven leggen uit hoe de omzet gefingeerd kan worden, zodat buiten het zicht van de fiscus geld via de ATM kan worden witgewassen. Ook bieden ze aan een buitenlandse bankrekening te regelen, als de klant ‘in Nederland geen rekening mag openen’.

Een andere aanbieder noemt de ATM ‘een ideale witwasmachine’ en zegt daarom stevige afspraken te willen maken om fraude te voorkomen. Hij stelt echter tegelijkertijd dat er ‘niemand naar gaat kraaien’ als de automaat met een alternatieve geldstroom wordt gevuld. Oud-FIOD-rechercheur Van Koningsveld en voormalig officier van justitie Nicole Voorhuis bekeken de undercoverontmoetingen en oordelen dat de aanbieders tijdens de gesprekken tal van ‘red flags’ negeren en ernstig tekortschieten in de beoordeling van witwasrisico’s.

Yourcash, een van de onafhankelijke aanbieders van geldautomaten, heeft ondermeer middels dit statement gereageerd op het onderzoek van Zembla:

In de loop van het onderzoek heeft Zembla de onafhankelijke aanbieders van geldautomaten benaderd met algemene vragen over hun antiwitwasbeleid. 

Dit zijn de vragen met de antwoorden van Yourcash die Zembla ontving op 2 april 2024. Deze vragen en antwoorden hebben geen betrekking op de uitzending en het daarin getoonde verborgen cameramateriaal. De reactie daarop is verwerkt in de uitzending en tevens opgenomen in het document ‘Statement Yourcash’, hierboven te lezen.

Dit zijn de vragen met de antwoorden van yOur Services die Zembla ontving op 2 april 2024. Deze vragen en antwoorden hebben geen betrekking op de uitzending en het daarin getoonde verborgen cameramateriaal. De reactie daarop is verwerkt in de uitzending:

Dit zijn de vragen met de antwoorden van In2Retail die Zembla ontving op 1 april 2024. Deze vragen en antwoorden hebben geen betrekking op de uitzending en het daarin getoonde verborgen cameramateriaal. De reactie daarop is verwerkt in de uitzending:

Reactie De Nederlandsche Bank (DNB):

Reactie FIOD:

Reactie ministerie van Financiën:

Reactie Europese Commissie: