Inspectie kritisch op voogdij-instantie Nidos: onvoldoende zicht op veiligheid minderjarige vluchteling

Voogdij-instantie Nidos, die verantwoordelijk is voor de opvang van alleenstaande minderjarige vluchtelingen, heeft onvoldoende zicht op de veiligheid van de jongeren die ze onder haar hoede heeft. Risico’s en signalen over onveiligheid worden daardoor te laat of zelfs niet herkend en opgevolgd. Dat concludeert de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) in een gisteren verschenen rapport. De inspectie deed onderzoek nadat jeugdbeschermers en andere betrokken medewerkers afgelopen voorjaar tegenover Zembla de noodklok luidden over de opvang van jonge vluchtelingen. Ze vertelden over misstanden in opvanggezinnen waar Nidos de jongeren onderbrengt, zoals verwaarlozing en kindermishandeling. Zorgen hierover werden volgens hen door de organisatie terzijde geschoven.

De inspectie noemde de bevindingen van Zembla ‘zorgelijk’ en opende in april een onderzoek. De IGJ komt nu tot de conclusie dat Nidos steken laat vallen in een van haar voornaamste taken: het beschermen van kwetsbare jongeren die zonder ouders naar Nederland zijn gekomen. “Het inschatten van veiligheid en handelen bij onveiligheid vormt een kernonderdeel van het jeugdbeschermingswerk”, aldus de IGJ in haar rapport. “Het feit dat deze norm op dit moment niet door Nidos wordt gerealiseerd, vraagt om een herziening van de werkwijze.” De inspectie wil dat de voogdij-instantie op korte termijn met een verbeterplan komt.

De IGJ besloot het onderzoek toe te spitsen op de regio Apeldoorn, na meerdere meldingen en signalen over de kwaliteit van de opvang daar. De inspectie concludeert dat Nidos met name tekortschiet bij het inschatten van de veiligheid van de jongeren waarvoor ze verantwoordelijkheid draagt. Zo ontbreken in veel gevallen risico-taxaties van de situatie waarin de minderjarigen verkeren. Daardoor worden zorgen te laat of niet gesignaleerd, of pas als er meldingen van andere betrokkenen, zoals de school, een opvangouder of de gemeente, binnenkomen. De aanpak van veiligheid is te versnipperd en afhankelijk van individuele inschattingen, vindt de IGJ, die niet goed kon vaststellen of en hoe de veiligheid van de jongeren nu gegarandeerd is. De inspectie wil dat Nidos zelf nagaat of de bevindingen ook op landelijk niveau spelen.

Alleenreizende minderjarige vluchtelingen worden direct na aankomst in Nederland onder voogdij geplaatst van Nidos. Ze krijgen een jeugdbeschermer toegewezen die hen begeleidt en moet toezien op hun welzijn en de veiligheid. Daarnaast zorgt Nidos ook voor onderdak in kleinschalige woonlocaties of in opvanggezinnen die de ze zelf werft en screent. Jeugdbeschermers en andere Nidos-medewerkers uitten in Zembla hun zorgen over de situatie in deze gezinnen. Zo vertelden ze over jongeren die dagen- of wekenlang hun opvangouders niet zien, in vervuilde huizen wonen of te weinig eten krijgen. De bronnen plaatsten vraagtekens bij de kwaliteit van de screening. Volgens hen werd er veel door de vingers gezien en werden jongeren ondergebracht in gezinnen waarover intern al was gewaarschuwd.

De inspectie oordeelt wel positief over de screening, maar stelt tegelijk vast dat het zicht op de kwaliteit van de opvang daarna beperkt is. De begeleiding is vooral praktisch van aard, maar niet systematisch gericht op de veiligheid en de ontwikkeling van jongeren. Ook wordt er onvoldoende aandacht besteed aan de begeleiding van de opvanggezinnen en de psychosociale ontwikkeling van de jongeren. Over trauma’s en seksualiteit wordt weinig tot niet gesproken. Dit komt omdat de jongeren zelf terughoudend zijn, maar ook doordat de jeugdbeschermers zelf niet goed weten hoe ze hiermee om moeten gaan. Ook de Nidos-visie – “er is niks mis met deze jongeren, ze missen alleen iets” – speelt hierbij volgens de inspectie een rol.

De inspectie toetste Nidos op twaalf normen. De voogdij-instantie voldeed bij twee van die normen niet en bij twee normen grotendeels niet. Aan de acht andere normen voldeed Nidos (grotendeels) wel, aldus de IGJ. Zo legt Nidos in de meeste gevallen binnen vijf werkdagen na het uitspreken van de voogdij contact met de jongere en wordt een begeleidingsplan gemaakt. Maar tegelijkertijd constateert de inspectie dat dossiers summier zijn ingevuld. Dat Nidos zowel de jongeren onder voogdij heeft én voor de opvang zorgt brengt risico’s met zich mee, signaleert de IGJ. “Deze dubbelrol kan ervoor zorgen dat er onvoldoende onafhankelijkheid bestaat. De inspectie ziet hierin een risico van een situatie waarin de uitvoerder zijn eigen werk beoordeelt, met onvoldoende onafhankelijke tegenspraak.”

Wel wijst de IGJ op de moeilijke omstandigheden waaronder Nidos de afgelopen jaren haar werk moest doen. Zo verdrievoudigde het aantal alleenstaande minderjarige vluchtelingen dat naar Nederland kwam tussen 2021 en 2024. Ook de druk op de opvang en de maatschappelijke onrust rond het asielbeleid, maken het werk voor Nidos moeilijk, constateert de inspectie.  “Toch blijft Nidos binnen deze lastige omstandigheden wettelijk verantwoordelijk voor een kwalitatief verantwoorde uitvoering van de voogdijmaatregel”, stelt de IGJ. “De kwetsbaarheid van deze jongeren vereist juist in tijden van drukte en tekorten een extra scherpe blik op veiligheid, ontwikkelkansen en continuïteit van zorg.”

Nidos liet eerder weten “zich niet in het door Zembla geschetste beeld te herkennen”. In een reactie op het IGJ-rapport zegt de organisatie de conclusies van de inspectie te onderschrijven en te werken aan verbeteringen.