Inspectie SZW eist stenen zonder kankerverwekkend kwartsstof op het spoor

De Inspectie SZW eist dat ProRail en de spooraannemers tijdens werkzaamheden in tunnels en in de directe omgeving van treinstations per direct geen stenen meer gebruiken die kankerverwekkend kwartsstof bevatten. Binnen een jaar geldt die ingrijpende eis voor alle spoorwerkzaamheden. Dat blijkt uit vertrouwelijke correspondentie tussen de ISZW en spooraannemers en ProRail, in het bezit van Zembla. 

In april onthulde Zembla dat spoorwerkers, die werken met de stenen op het spoor (ballast), al zeker tien jaar lang blootgesteld worden aan te hoge concentraties respirabel kwartsstof. Een stof die kanker kan veroorzaken.  

De Inspectie SZW startte daarop een onderzoek en komt nu tot de conclusie dat ProRail en de spooraannemers de Arbowet overtreden door “het toepassen van kwartshoudende ballast waarvan bekend is dat het hierin aanwezige respirabele kwartsstof kankerverwekkend is, terwijl er andere typen kwartsloos ballast beschikbaar zijn”. Volgens de Inspectie overtreedt ProRail de wet ook omdat ze er als opdrachtgever niet voor zorgt dat spoorwerkers voldoende beschermd worden.  

De Inspectie SZW deed de afgelopen maanden onder meer onderzoek bij een groot spoorvernieuwingsproject van aannemer BAM in de Schipholtunnel. Uit de documenten die Zembla in het bezit heeft, blijkt dat “kwartsstofblootstelling voor werknemers en derden aanwezig was of kon ontstaan. Zowel tijdens de werkzaamheden als ook nadat de werkzaamheden waren afgerond.”

Dit ondanks de “uitgebreide voorzorgsmaatregelen” zoals het dubbelzijdig wassen en besproeien van de stenen. 

Volgens de Inspectie kon in dit geval een mogelijke kwartsblootstelling naast het gevaar voor spoorwerkers ook een gevaar opleveren voor treinreizigers op de perrons, “en het hiermee in verbinding staande Schipholplaza”.  

Uit de stukken wordt duidelijk dat de Inspectie het ProRail aanrekent dat ze al geruime tijd bekend is met de risico’s van de aanwezigheid van het kankerverwekkende kwarts, maar te weinig maatregelen treft. “ProRail dient hier actief beleid op te voeren waarmee het laten toepassen van kwartshoudend ballast zoveel als mogelijk wordt voorkomen.”

De Inspectie SZW stelt dat er kwartsloze stenen of stenen met minder kwarts beschikbaar zijn en eist dat die binnen een jaar op het hele spoor in Nederland gebruikt gaan worden. Arbo-expert Tamara Onos: “Dat is logisch. De Inspectie SZW heeft het lang laten lopen, maar doet nu precies wat de wet voorschrijft. Als het om kankerverwekkende stoffen gaat, ben je verplicht het probleem bij de bron aan te pakken. Dat gebeurt nu eindelijk.”

Ook de reactie van ProRail op de eis van de Inspectie is in het bezit van Zembla. ProRail bestrijdt daarin de bevindingen van de Inspectie en is verbolgen over de gang van zaken. De directeur projecten schrijft: “ProRail vindt het opmerkelijk dat ISZW voornemens is een dergelijke vergaande eis te stellen ten aanzien van de gehele bedrijfsvoering van ProRail op basis van een enkele inspectie en zonder gedegen eigen onderzoek.” ProRail vindt dat de Inspectie nalaat om te onderbouwen waarom het volgens hen mogelijk is om met andere stenen te gaan werken. Arbo-expert Tamara Onos: “Zo zit de wet niet in elkaar. ISZW hoeft niet bewijzen waarom het wel mogelijk is. ProRail moet kunnen uitleggen waarom het technisch niet kan.” 

Het ingrijpen van de Inspectie SZW heeft mogelijk grote gevolgen voor de spooraannemers. Het merendeel van de stenen die - al jarenlang - gebruikt worden komen uit een Noorse groeve, eigendom van het Amsterdamse bouwstoffenbedrijf Bontrup. De drie grootste spoorbouwers, VolkerWessels, Dura Vermeer en BAM hebben allemaal een financieel belang in Bontrup en gebruiken de stenen uit de Noorse groeve. 

In april toonde Zembla aan dat de verantwoordelijk manager van ProRail in interne communicatie waarschuwt voor de “potentiële impact” van een verbod voor deze steen en dat het onduidelijk is welke ‘kosteneffecten dit veroorzaakt’. Over die impact schrijft ProRail nu ook in de brief aan de Inspectie: “Vanwege de mogelijke vergaande impact van de eis en de mogelijke onmogelijkheid om überhaupt aan de eis te kunnen voldoen en de financiële impact (…) had Prorail verwacht dat ISZW over al deze aspecten overleg met ProRail zou voeren.”

ProRail is als opdrachtgever eindverantwoordelijk voor de veiligheid en gezondheid van de werkers op het spoor. De spoorwegbeheerder is in rapporten meermaals geadviseerd om de stenen te vervangen door kwartsstofvrije stenen of door stenen met minder kwartsstof, maar volgt dit advies telkens niet op.

Zembla onthulde in april dat ProRail in 2010, 2017 en 2020 onderzoek heeft laten doen naar de mate waarin spoorwerkers aan de gevaarlijke stof worden blootgesteld en of de stenen vervangen moeten worden. Deze onderzoeken kwamen nooit naar buiten en bleken ook niet met de Inspectie SZW gedeeld.

Uit de onderzoeken werd duidelijk dat tijdens de werkzaamheden met de stenen de wettelijke grenswaarden voor blootstelling aan het kankerverwekkend kwartsstof worden overschreden. Daarmee overtreden ze volgens de rapporten en deskundigen al jarenlang de wet en voldoen ze niet aan de zorgplicht. Tamara Onos: “Tot die conclusie komt de Inspectie SZW nu dus ook. En ze komen tot een heftige eis: onmiddellijk bepaalde projecten alleen nog maar uitvoeren met kwartsloze stenen. Dat heeft enorme gevolgen.”

De Inspectie SZW wil niet inhoudelijk reageren. Een woordvoerder laat weten geen mededelingen te kunnen doen over lopende handhavingstrajecten.