Meer meldingen bij Huis voor Klokkenluiders dan verwacht

Van alle meldingen die binnenkwamen ging het in vijftien procent van de gevallen om een klokkenluiderszaak. Daarvan is sprake als de melding een maatschappelijk belang heeft. In 35 procent van de gevallen was meer onderzoek nodig, de rest van de melders werd doorverwezen naar andere instanties. 

De helft van zaken die werden gemeld, speelt zich af bij bedrijven, een derde bij overheidsinstellingen en het overige deel in de semi-publieke sector zoals de kinderopvang, woningcorporaties, scholen en ov-bedrijven. De misstanden die vanuit bedrijven en semi-publieke instellingen worden gemeld, gingen vooral om een vermoeden van fraude, verduistering of diefstal. In de publieke sector ging de melding meestal over een vermoeden van schending van voorschriften en regels.

Wet Huis voor Klokkenluiders
Het Huis voor Klokkenluiders helpt klokkenluiders bij het melden van een misstand en brengt ze in contact met de instantie die de gemelde misstand kan onderzoeken. Het bestuursorgaan werd vorig jaar opgericht tegelijk met het van kracht gaan van de Wet Huis voor Klokkenluiders. Die was in het leven geroepen om klokkenluiders beter te beschermen door onder andere te stellen dat werkgevers ze niet mogen benadelen.

Tegenwerking 
Klokkenluiden is vaak erg moeilijk. Ook al hebben werknemers recht op bescherming, in de praktijk komt het er vaak op neer dat het melden van misstanden hen niet in dank wordt afgenomen. Vaak worden klokkenluiders daarbij ook tegengewerkt. Het Huis voor Klokkenluiders wil de drempel om een melding te doen wegnemen door bescherming en anonimiteit te bieden.

Het belang van de klokkenluider
ZEMBLA maakte meerdere uitzendingangen over en met klokkenluiders die grote misstanden aan het licht brachten. Een van de bekendste is die van Ad Bos, die in 2001 de bouwfraude aan het licht bracht. Bos beschikte over een schaduwboekhouding van bouwbedrijf Koop Tjuchem, die hij in ZEMBLA onthulde. Zijn melding bracht een grootschalige fraude aan het licht, maar leverde Bos veel ellende op. Jarenlang werd hij beschuldigd van omkoping van ambtenaren. Het duurde tot 2013 voor hij definitief van strafvervolging werd verlost.  

Vijf Zembla's over de bouwfraude
De Bouwfraudezaak is later bekend komen te staan als de grootste bouwfraudezaak uit de geschiedenis. Na de onthulling in 2001 maakte ZEMBLA vier vervolguitzendingen over de bouwfraude en klokkenluiders. Bekijk hier het overzicht van alle uitzendingen.

Fred Spijker
Een ander voorbeeld van een klokkenluiderszaak is de jarenlange strijd van Fred Spijkers tegen Defensie. Spijkers kreeg als maatschappelijk werker van de krijgsmacht in 1984 een dienstopdracht om een weduwe te vertellen dat haar man was omgekomen door zijn eigen schuld. Spijkers wist dat het anders lag: Defensie had ondeugdelijke landmijnen gebruikt. Door de waarheid te vertellen voorkwam hij dat de zaak in de doofpot belandde. Maar het Ministerie van Defensie was niet blij met zijn onthulling en werkte Spijkers tegen. In 2002 volgde toch eerherstel en kreeg hij een schadevergoeding van 1,6 miljoen euro. Pas in 2010 oordeelde de Centrale Raad van Beroep dat Spijker niet de hoofdschuldige is aan het conflict.

De dood van een klokkenluider
Een zeer triest voorbeeld van een klokkenluiderszaak is dat van Arthur Gotlieb, die als senior beleidsmedewerker bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) werkte. Gotlieb luidde de noodklok over grote misstanden binnen de NZa en maakte twee weken later een eind aan zijn leven. Omdat de NZa de affaire stil wilde houden, stapte de familie van Gotlieb naar de pers. En zo werd hij postuum klokkenluider. 

Medisch experiment
Uit de ZEMBLA-aflevering 'Experimenteren met patienten' uitten verpleegkundigen van GGZ Noord-Holland Noord in Heiloo grote zorgen over een wetenschappelijk medisch experiment met psychiatrische patiënten met ernstige psychoses. De patiënten bleken als proefpersonen te fungeren op wie een nieuwe medicijncombinatie werd toegepast.  De klokkenluider die de misstanden bekendmaakte, werd ontslagen en kreeg, op straffe van een hoge boete, een spreekverbod opgelegd. Uiteindelijk werd ze alsnog in het gelijk gesteld. 

Vertrouwelijke bedrijfsplannen
Ook in de aflevering ‘Wie is de mol’ besloten klokkenluiders hun verhaal te doen. ZEMBLA had van een klokkenluider een USB-stick toegespeeld gekregen met daarop zo’n honderdduizend e-mails en over adresbestanden en vertrouwelijke bedrijfsplannen, afkomstig van Ordina. De ICT-leverancier Ordina bleek in de periode 2005-2010 te hebben gefraudeerd met verschillende aanbestedingen van de overheid. Het ging om aanbestedingen van het ministerie van Veiligheid en Justitie en de gemeente Rotterdam. Ook kreeg Ordina cruciale, vertrouwelijke documenten toegespeeld, onder meer door een ambtenaar. 

Problemen bij de SVB
Uit interne documenten in het bezit van ZEMBLA en uit beëdigde verklaringen van klokkenluiders en oud SVB werknemers, bleek dat de Sociale Verzekeringsbank (SVB) extreme risico's nam bij de ontwikkeling van een nieuw computersysteem voor de uitbetaling van de kinderbijslag en AOW. Er heerste volgens diverse bronnen een angstcultuur binnen de SVB. 'Alleen mensen die het geluid van Capgemini lieten horen, bleven over', zei een IT-specialist die voor de SVB werkte.

'Zogenaamd' duurzaam vlees
VION, de grootste leverancier van varkensvlees in Nederland en een van de grootste slachterijen in Europa, bleek te frauderen met duurzaam vlees. Dat verklaarden klokkenluiders en anonieme werknemers van het bedrijf in 2013 in de uitzending 'Sjoemelen met vlees'. 

Dubbel logboek over de visvangst
Aan boord van pelagische super-trawlers van het bedrijf Parlevliet en Van der Plas bleek ‘op bestelling' gevist te worden. Grote hoeveelheden bruikbare, maar commercieel minder aantrekkelijke vis werd tegen de regels in dood in zee teruggegooid. Een klokkenluider van Parlevliet en Van der Plas liet zien dat er aan boord van het schip Jan Maria met twee logboeken werd gewerkt. 

Angstcultuur in UMC Utrecht
ZEMBLA duikt in een aantal ziekenhuiscalamiteiten bij het UMC Utrecht. Er blijkt een angstcultuur op de KNO-afdeling te heersen. Volgens stafleden brengt het onveilige werk- en opleidingsklimaat de veiligheid van patiënten in gevaar. Dodelijke calamiteiten, zoals een per ongeluk doorgesneden halsslagader, zijn niet gemeld aan de Inspectie voor de Volksgezondheid.  Klokkenluiders worden onder druk gezet en een omstreden arts die eerst op non-actief was gezet, mag ineens weer gaan werken. Naar aanleiding van drie Zembla-uitzendingen over het onderwerp start de Inspectie een groot onderzoek. 

Problemen bij de Belastingdienst
In februari dit jaar onthult ZEMBLA grove misstanden bij de Belastingdienst. De redactie krijgt een USB-stick in handen met daarop meer dan honderd vertrouwelijke documenten van de Belastingdienst. Het gaat om mails, rapporten en gespreksverslagen. Hoge ambtenaren klappen uit de school over wantoestanden. De problemen zijn ernstiger dan de staatssecretaris tot nu toe naar buiten heeft gebracht. ZEMBLA interviewt belangrijke anonieme klokkenluiders onder ede. 

Lees het jaarverslag van het Huis voor Klokkenluiders hier .